Mevzuatta tüketici hukuku çerçevesinde doğrudan doğruya
reklamlarla ilgili hukuki düzenlemeleri bulmak mümkündür. 6 Mart 2003 tarih ve
4822 sayılı Kanunla değişikliğe uğrayan 4077 sayılı Tüketicinin Korunması
Hakkında Kanun’un (TKHK) 16. Maddesi bu konudaki genel düzenlemeyi oluşturmaktadır.
17. Madde, Reklam Kurulu’na reklamlarda uyulması gereken ilkeleri belirleme
görevini yüklemiştir. Bu hüküm gereğince Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından
“Ticari Reklam ve İlanlara İlişkin İlkeler ve Uygulama Esaslarına Dair
Yönetmelik (Ticari Reklam Yönetmeliği)” yayımlanmıştır (Kaya ve Yıldız, 2012).
Reklamların hukuka uygunluğunu idari yoldan en etkili şekilde
denetleyen organ Reklam Kurulu’dur. 1 Ağustos 2003 tarihli Reklam Kurulu
yönetmeliğine göre, Reklam Kurulu, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı bünyesinde
Tüketicinin Korunması ve Piyasa Gözetimi Genel Müdürlüğüne bağlı olarak
TKHK’nın 17.Maddesine göre kurulmuştur (Kaya ve Yıldız, 2012).
Farklı kurumları, sivil toplum örgütlerini ve 4 bakanlığı
temsilen 29 kişiden oluşan Reklam Kurulu[1],
ticari reklam ve ilanlar için belirlenmiş ilkeler çerçevesinde incelemelerde
bulunmakta ve ihlalin niteliğine göre cezalar verebilmektedir. Ayda en az bir
kez toplanan kurul, reklam ve ilanlar hakkında üç aya kadar tedbiren durdurma,
aynı yöntemle düzeltme ya da idari para cezaları verebilmektedir. Reklam
Kurulu’nca 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un 16. Maddesine
aykırı olduğu tespit edilen reklamlar ile ilgili olarak (reklam veren, reklam
ajansı ve reklamı yayımlayan mecra kuruluşu/kuruluşları) hakkında idari para,
durdurma ve/veya düzeltme cezaları verilebilmektedir. Kurul tarafından verilen
kararlar, her toplantı sonrasında Gümrük ve Ticaret Bakanlığının “Reklam Kurulu
Kararları” bölümünde yayınlanmaktadır[2].
Yaşar (2006:52) yaptığı inceleme çerçevesinde “sağlık
reklamlarıyla ilgili olarak reklam pratiklerine karşı alınan kararlar ve
uygulamalar giderek artmaktadır” demektedir. Reklam Kurulunun 2010 yılı
kararları üzerine yapılan Kaya ve Yıldız’ın (2012) çalışmasında da sağlık
sektörüne ilişkin alınan karar sayısının 245’e ulaştığı ve sayının tüm
sektörler içinde %36,7’lik paya sahip olduğu ifade edilmiştir. Onu izleyen
ikinci sektör olan iletişim hizmetlerinin payı %12,1’dir. En çok 307 kararla
İnternet içerikleri cezalandırılmıştır (%40,1). Ardından ulusal televizyonlar
gelmektedir (f=125, %16,3). Ceza gerekçelerinde “özel kanunlara aykırılıklar
(f=138, %20,7), “talep yaratmaya yöneltme, ticari veçhe yükleme (f=122, %18,3”,
“tanıtım amacının aşılması (f=93, %13,9)”, “gerçeği yansıtmama (f=86, %12,9)” ve
“yanlış izlenim yaratması (f=77, %11,5)” öne çıkmaktadır. Cezayı gerektiren
eylemler bağlamında ise “yanıltıcı (f=243, %33,3), “örtülü reklam oluşturucu
(f=76, %10,4)” ve “aldatıcı (f=71, %9,7)” gerekçelerinin öne çıktığı
anlaşılmaktadır. Bu doğrultuda “tedbiren durdurma (f=378, %49)”, “idari para
cezası ve reklamın durdurulması (f=209, %37,6)”, “tekerrür nedeniyle idari para
cezası (f=102, %13,2)” verilen cezalar arasında yer almaktadır.
[1] “Reklam Kurulu
Bilgileri” (T.y.). 12 Ocak 2013 tarihinde şu adreste erişilmiştir:
http://www.gumrukticaret.gov.tr/altsayfa/icerik/144/1502/reklam-kurulu-bilgileri.html
[2]
“Reklam Kurulu Kararları” (T.y.). 24 Şubat 2013 tarihinde şu adreste
erişilmiştir:
http://www.gumrukticaret.gov.tr/icerik/143/1539/reklam-kurulu-kararlari.html
