EKLER LİSTESİ - EK 12. SAĞLIK ALANINDAKİ SAĞLIK KONULU YAYINLARLA İLGİLİ KURAL VE İLKELER

I.TABABET VE ŞUABATI SAN’ATLARININ TARZI İCRAASINA DAİR KANUN

(Kanun Numarası:1219; Resmi Gazete: 14/4/1928, sayı:863)
Madde 24: İcrayı sanat eden tabipler hasta kabul ettikleri mahal ile muayane saatlerini ve ihtisaslarını bildiren ilanlar tertibine mezun olup diğer suretlerle ilan, reklam ve saire yapmaları memnudur.


II. DİŞHEKİMLERİNİN HER TÜRLÜ İLETİŞİM ORTAMINDA YAYIN YAPMALARINA İLİŞKİN KILAVUZ[1]

(TDB Merkez Yönetim Kurulu’nun 13-14 Temmuz 2011 Tarihli Toplantısında Kabul Edilmiştir)
(29.09.2011 tarihli MYK kararı ile değişik) Gelişen teknoloji ile birlikte dişhekimlerinin hastalarıyla daha kapsamlı ve yaygın iletişim kurma olanakları da artmıştır. Özellikle kişisel web sayfalarının yaygınlaşmasıyla birlikte, reklam yasağı ve benzeri etik sorunlar sıklıkla gündeme gelmektedir. Ülkeler arasında farklı uygulamalar olmakla birlikte, sağlık alanında, talep yaratmaya dönük reklam anlayışı genel olarak kabul görmemektedir.
Ülkemizde sağlık alanında reklam yasağının sınırlarını çizen mevzuat, asıl olarak 1219 sayılı Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun, Tıbbi Deontoloji Tüzüğü, TDB ve Dişhekimleri Odaları Disiplin Yönetmeliği ve Ağız ve Diş Sağlığı Hizmeti Sunulan Özel Sağlık Kuruluşları Hakkında Yönetmelikte ortaya konmuştur.
Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun
Madde 40-İcrayı sanat eden diş tabipleri ve dişçiler, hasta kabul ettikleri mahal ile muayene saatlerini bildiren ilanlar tertibine mezun olup diğer suretlerle reklam ve saire yapmaları memnudur.

III. TIBBİ DEONTOLOJİ NİZAMNAMESİ

Madde 8 - Tabiplik ve diş tabipliği mesleklerine ve tedavi müesseselerine, ticari bir veçhe verilemez.
Tabip ve diş tabibi, yapacağı yayınlarda tababet mesleğinin şerefini üstün tutmaya mecbur olup, ne suretle olursa olsun, yazıların da kendi reklâmını yapamaz.
Tabip ve diş tabibi, gazetelerde ve diğer neşri vasıtalarında, reklâm mahiyetinde teşekkür ilânları yazdıramaz.
Madde 9 - Tabip ve diş tabibi, gazete ve sair neşir vasıtaları ile yapacağı ilânlarda ve reçete kâğıtlarında, ancak ad ve soyadı ile adresini, Tababet İhtisas Nizamnamesine göre kabul edilmiş olan ihtisas şubesini, akademik unvanını ve muayene gün ve saatlerini yazabilir.
hükümleri dişhekimlerinin ve diş tedavi kurum ve kuruluşlarının faaliyetlerine ticari bir görünüm veremeyeceklerini ve reklam yapamayacaklarını düzenlemiştir.
Bu hükümlere aykırı davrananların disiplin cezası ile cezalandırılacaklarına ilişkin düzenleme ise Türk Dişhekimleri Birliği ve Dişhekimleri Odalarının Disiplin Yönetmeliğinde yer almaktadır. Buna göre;

IV. TÜRK DİŞHEKİMLERİ BİRLİĞİ VE DİŞHEKİMLERİ ODALARININ DİSİPLİN YÖNETMELİĞİ

Madde 8/a- Reçete kağıtları, el ilanları, promosyon malzemeleri ve benzeri araçlarla reklam yapmak veya sanal ortamlar da dahi olmak üzere her türlü iletişim araçlarında reklam amacına yönelik veya haksız rekabeti sağlayıcı yazılar yazmak, yazdırmak veya açıklamalarda bulunmak; çalıştığı veya ortağı olduğu kuruluş veya şirket aracılığı ile anılan eylemlerin yapılmasına göz yummak.
fiillerinin para cezası ile cezalandırılacağı düzenlenmiştir.
Özel sağlık kuruluşlarının reklam yapmalarını yasaklayan bir diğer düzenleme ise Ağız ve Diş Sağlığı Hizmeti Sunan Özel Sağlık Kuruluşları Hakkında Yönetmeliğinin 32. maddesinde yer almaktadır. Buna göre“Sağlık kuruluşları ve çalışanları her ne surette olursa olsun; kuruluşları, kuruluşlarının sundukları hizmet, uyguladıkları tanı ve tedavi yöntemleri yada kullandıkları her türlü cihaz ve benzeri araçlar ile ilgili kitle iletişim araçları, elektronik ortam, görsel-işitsel araçlar, yazılı materyaller veya benzeri nitelikteki araçlar ile doğrudan ve dolaylı olarak tüketici konumundaki kitleye yönelik reklam ve tanıtım yapamazlar. Başkaca kişi, kurum ve kuruluşların benzer nitelikteki çalışmalarına aracı olamazlar. Sağlık kuruluşları çalışmalarına ticari bir görünüm veremeyecekleri gibi; insanları yanıltıcı, paniğe sevk edici, yanlış yönlendirici benzer nitelikteki kuruluşlar ve çalışanları arasında rekabete yol açıcı davranışlarda bulunamazlar”
Bu hükümle de özel sağlık kuruluşları ile çalışanlarının her ne şekilde olursa olsun reklam yapmaları ve mesleki rekabet dışındaki bir rekabette bulunmaları kesin surette yasaklanmıştır.
Dişhekimlerinin bir web sayfası hazırlarken uymaları gereken kurallar ve sınırlar söz konusu mevzuatın incelenmesiyle anlaşılabilecektir. Kılavuz, bu çerçevede bilgi vermek amacıyla hazırlanmıştır. İlgili mevzuatın incelenmesi ile de doğrudan bilgi toplanabilir.
Dişhekimliği alanında yapılacak her türlü yayının, reklâm yasağına ilişkin kural ve ilkelere uygun olması gereklidir. Aşağıda belirtilen etik kurallar bu çerçevenin tanımlanmasında dişhekimlerine yardımcı olmak amacıyla belirlenmiştir. Bu nedenle belirtilen kurallardan hiçbiri mevcut düzenlemelerdeki reklâm yasağına ilişkin kuralları bertaraf eder biçimde yorumlanamaz.
1. Dişhekimleri; elektronik ortam da dâhil olmak üzere her tür araç ile yapacakları bütün yayınlarında sağlık mevzuatında yer alan, özellikle reklâm yasağına ilişkin tüm kurallara uyarak genel olarak mesleği tanıtma, koruyucu ve tedavi edici ağız diş sağlığı konularında toplumu bilgilendirme hakkına sahiptir.
2.Yapılacak her türlü bilgilendirme, kendini meslektaşlarından öne çıkartma, hasta kazanma ya da yönlendirme amacı ile olmamalıdır.
3.İnternet üzerinden hekimlik yapılmamalı, dişhekimi hastasını muayene etmeden, teşhis veya tedavi hizmeti vermemelidir. Site içerisinde standart olarak kullanılan karakterlerle yazılacak ve her sayfanın altında yer alacak şekilde “Site içeriğinde bulunan bilgiler bilgilendirmek içindir, bu bilgilendirme kesinlikle hekimin hastasını tıbbi amaçla muayene etmesi veya tanı koyması yerine geçmez” ifadesi yer almalıdır.
4.Reklâm unsuru bulunduran yazı, resim fotoğraf ve benzerleri yayınlanmamalıdır. Hastaların tedavi öncesi ve sonrası fotoğraflarına yer verilmemelidir.
5.Hasta talebini arttırma amaçlı olarak tedavi seçeneklerinden birinin diğerinden daha üstün olduğu yönünde yanıltıcı ve yönlendirici sunumlar yapılmamalıdır
6. Dişhekimliği ile ilgili uygulamaların iyiliği, kötülüğü ifade edilmemeli, ağrısız acısız tedavi uygulama gibi vaatlerde bulunulmamalıdır.
7.Dişhekimi katıldığı meslek sonrası eğitimleri, yerli ve yabancı uzmanlık kuruluşlarına üyeliğini, danışmanlık görevlerini, sertifikalarını sitesinde ilan etmemelidir.
8.Yayınlarda muayenehane ya da sağlık kuruluşlarının büyüklüğü, merkeziliği, sessizliği, temizliği; çalışanlar bakımından da en iyi, konusunda uzman, güler yüzlü, ilgili ve benzeri ifadeler kullanılmamalıdır.
9.Sağlık kuruluşlarının sundukları hizmet, uyguladıkları tanı ve tedavi yöntemleri ya da kullandıkları her türlü cihaz ve benzeri araçlar ile ilgili olarak reklam ve tanıtım yapılamaz.
10. Meslek kuruluşları ile diğer mesleki sitelere yönlendirici linklere/bağlantılara yer verilebilir. Kendisine İnternette sayfa hazırlayan/hazırlatan dişhekimi, site adresi olarak bir bilim ve uzmanlık dalının adını kullanmamalıdır. Örn: www.çeneortopedisi.com, www.ortodonti.com, www.turkiyenineniyidishekimi.com,www.protez.com gibi. Ancak isim, alanla kombine edilebilir. Örn: www.çeneortopedisi-kamal.com.
11. Web sayfasında, dişhekiminin aldığı ödüller, üye olduğu siyasi parti, cemaat, dernek veya grup adı belirtilmemelidir. Yayınlarda ırk, dil, din, cinsiyet, siyasal ve ideolojik ayrımda bulunulmamalıdır.
12.Ülke dışında bulunan sunucu makineyle ve / veya yabancı dille yapılan sunumlarda da mevcut kurallar ve yukarıda belirtilen kurallara uygun davranılmalıdır.
13.Tedavi ücretleri ile ilgili olarak hasta talebini yaratmaya arttırmaya yönelik ifadeler kullanılamaz. Tedavi ücret bilgileri ile ilgili olarak Türk Dişhekimleri Birliği web sayfasındaki ilgili bölüme link/bağlantı verilebilir.
14. Dişhekimi, web sitesinde:
a) Dişhekim(ler)inin adı, soyadı ve unvanı ile çalıştığı kurum veya özel sağlık kuruluşunun ismi,
b) Bağlı bulunduğu Oda sicil numarası,
c) Türk Dişhekimleri Birliği sicil numarası,
d) Mezuniyet tarihi,
e) Özel sağlık hizmeti veren kuruluşun adresi,
f ) Telefon ve faks numaraları,
g) Çalışma gün ve saatleri,
h) Mezun olduğu / oldukları üniversitenin adı,
i ) E-Posta adresi / adresleri ve buna ait mail formu,
j ) Uzmanlık dalı ve akademik unvanı,
gibi bilgilerine yer verebilir.
ARAMA MOTORLARINA KAYIT
1.Dişhekimleri veya dişhekimliği alanında faaliyet gösteren özel sağlık kurum ve kuruluşları tarafından hazırlanan web siteleri genel arama motorlarına kayıt ettirilebilir. Ancak bu kayıtlar esnasında sitede yer alan diğer hekimlerden farklılık gösterecek şekilde (farklı punto, çerçeve ve diğerleri) yayınlanması reklâm olarak kabul edilmelidir.
2. İş sağlama amacına yönelik ve meslektaşlarıyla rekabete yol açacak şekilde özel amaçlı arama motorlarına, rehberlerine, listelerine, veri tabanlarına ve benzerlerine kayıt yaptırılmamalı. İnternet kullanıcılarının kendi sitesine yönlendirilmesini sağlamak için İnternet kısa yolları kullanılmamalıdır.
“İnternet sayfasının, sadece dişhekimlerinin bulunmasına yönelik özel amaçlı arama motorlarına kayıt ettirilirken anahtar kelime (keyword) olarak; "adı ve soyadı ya da özel sağlık kuruluşunun adının", "bulunduğu şehir-ilçe-semt adının" ve "uzmanlık alanı ve akademik unvanlarının dışında bir sözcük ya da tanıtma tümcesi kullanılmamalıdır.”

V. HEKİMLİK MESLEK ETİĞİ KURALLARI ([2])

(TTB 47. Genel Kurulunda kabul edilmiştir (10-11 Ekim 1998)
Kendilerini her zaman dünya hekimliğinin bir parçası olarak gören; Türkiye Cumhuriyeti toprakları üzerinde ulusal, evrensel ve çağdaş bir sorumluluk ve hizmet anlayışına sahip bulunan, hekimlik mesleğinin, içinde yer aldığı toplumsal ve kültürel koşullardan soyutlanmayacağının bilinci ile insanın sahip olduğu olanakları geliştirebilmesinin en temel koşulunun onun bedensel ve ruhsal sağlığı olduğunun bilincini taşıyan bu ülkenin hekimleri; dünyadaki ve Türkiye'deki toplumsal ve bilimsel değişimler göz önünde bulundurularak ve çeşitli platformlarda tartışılarak oluşturulan Hekimlik Meslek Etiği Kuralları'na bağlılıklarını bildirmekle, insana insan olarak hizmet etmenin yüce onurunu taşırlar.
Ticari Amaç ve Reklam Yasağı
Madde 11-Hekim, mesleğini uygularken reklam yapamaz, ticari reklamlara araç olamaz, çalışmalarına ticari bir görünüm veremez; insanları yanıltıcı, paniğe düşürücü, yanlış yönlendirici, meslektaşlar arasında haksız rekabete yol açıcı davranışlarda bulunamaz. Hekim, yayın araçlarıyla yapacağı duyurularda varsa, Tababet Uzmanlık Tüzüğü'ne göre kabul edilmiş olan uzmanlık alanını, çalışma gün ve saatlerini bildirebilir. Tabela ve benzeri tanıtım araçlarının biçim ve boyutları yerel tabip odası tarafından saptanır.
Endüstri ile İlişkilerde Çıkar Sağlama Yasağı
Madde 15-Hekimler endüstri kuruluşları ile hiçbir çıkar ilişkisi kuramazlar. Bilimsel araştırmalar ve eğitime yönelik ilişkiler ise, şeffaf ve kurumsal olmalıdır. Bu ilişkilerde Türk Tabipleri Birliği'nin hazırladığı "Hekim ve İlaç Tanıtım İlkeleri" geçerlidir.
Yayın Etiği
Madde 44-Hekim, araştırma verilerini değerlendirirken ve yayına hazırlarken bilimsel gerçekleri yansıtmalıdır. Çalışmaya fiilen katılmamış kişilerin adları o yayında yer alamaz. Kaynak göstermeden ve izin almadan başkalarına ait veriler, olgular ve yazılı eserler kullanılamaz.

VI. TÜRK TABİPLERİ BİRLİĞİ HEKİM VE İLAÇ TANITIM İLKELERİ ([3])

(Kabul ve yürürlük tarihi: 1995)
GİRİŞ: Ülkemizde ilacın tanıtımı yalnızca hekim ve eczacıya yapılabilmektedir. Bu tanıtım için Sağlık Bakanlığı'nın yayınladığı bir tanıtım yönetmeliği vardır. Bu yönetmelikte ilaç endüstrisinin uyması gereken kurallar ayrıntılı biçimde belirlenmiştir. Ayrıca ilaç endüstrisi de bir "Tıbbi İlaç Tanıtım İlkeleri" yayınlamıştır. Tanıtım olayında bir taraf olan hekimlerin uygulamalarını etik ilkeler doğrultusunda kolaylaştırmak, otokontrol yapabilmek ve ilişkiyi saydamlaştırmak amacıyla aşağıdaki hekim/ilaç tanıtım ilkeleri hazırlanmıştır.
İLKELER:
1-Hekimler, farmasötik ürünleri reçetelemelerini etkileyecek biçimde, yüksek materyal değeri olan armağanı kabul etmemelidirler.
2-Tanıtım materyali eğer gerçekten eğitimsel bir amaç ve içerikte ise hekimler tarafından kabul edilebilir.
3-Maliyeti düşük bazı tanıtım malzemeleri hekim eğitimine katkıda bulunacaksa, hasta yararına ise ve hekimin görevi ile ilgili ise kabul edilebilir.
4-Bir bilimsel toplantıda gösterilen konukseverlik ve örnek dağıtımı gibi faaliyetler toplantının temel hedefi olan bilgilenme amacını gölgeler nitelikte olmamalıdır. Hekimler toplantı düzenlerken bu konuya özen göstermeli ve toplantılarda çekiliş, piyango gibi etik olmayan olaylara onay vermemeli, katılmamalıdırlar.
5-Tanıtımın; bilgilendirici, kanıtlanabilir, güvenilir ve anlaşılabilir olma özelliği yoksa hekim tıbbi temsilci ya da firma ile ilgili başvuruyu Tabip Odası'na yapmalı ve bu kanalla İlaç Endüstrisi İşverenler Sendikası'na başvurulmalıdır.
6-Toplantı için, eğer yapılacaksa destek; Endüstri tarafından doğrudan katılımcıya değil, toplantı düzenleyicilerine verilmelidir. Konuşmacılara yapılacak Endüstri desteği ise ancak etik kurallar doğrultusunda (örneğin konuşmada ilaç ismi olmaması gibi koşullarla) olabilir.
7-Tüm etkinliklerin (kongre, toplantı vs.) mali kaynakları açıklanmalı, şeffaf olmalı ve toplantılardaki uygulamalardan ve endüstri/katılımcı/konuşmacı ilişkilerinin etik yönlerinden toplantıdüzenleyicileri sorumlu olmalıdır.
8-Firmaların satış/pazarlama elemanlarının "toplantı düzenlemelerinde" görev almaması kuralına özen gösterilmelidir. Varsa Endüstri'nin desteği toplantı içeriğinden bağımsız olmalı ve firma ile iletişim firmanın tıbbi ya da bilimsel bölümleri kanalıyla ve mümkünse hekim personeli aracılığıyla olmalıdır.
9-Toplantılar için konuşmacı seçiminin toplantı düzenleyicileri tarafından yapılması şarttır.
10-Toplantıların eğitim materyalleri endüstri tarafından değil, toplantıdüzenleyicileri tarafından hazırlanmalıdır.
11-Eğitimin yapıldığı alanda tanıtım materyali bulunmamalıdır.
13-Toplantılar sırasındaki sunularda jenerik isim kullanılmalıdır.
YAPTIRIM: Yukarıda sayılan ilkeler zorunlu bir yaptırımdan çok özdenetim yöntemi ile yaşama geçer. Ancak bu kuralların çiğnendiğinin belirlenmesi durumunda;
1-Tabip Odalarına başvurulabilir
2-Tabip Odalarının araştırması sonrası;
a)İlkelere uymayanlar TTB yayınlarına açıklanabilir
b)Onur Kuruluna sevk olabilir
c)Sağlık Bakanlığı'na bildirim yapılır.



VII. YAZILI VE SÖZLÜ GÖRSEL YAYIN ARAÇLARIYLA YAYINLANAN, SAĞLIKLA İLGİLİ REKLAM VE İLANLAR HAKKINDA GENELGE ([4])


TABİP ODASI BAŞKANLIĞINA
Konu: Yazılı ve Sözlü Görsel Yayın Araçlarıyla Yayınlanan, Sağlıkla İlgili Reklam ve İlanlar Hk.
Özel sağlık hizmetleriyle ilgili mevzuat düzenlenirken, bu alanda rekabetin gelişmesini önleyici düzenlemeler yapılmıştır. Reklam ve ilanlarla ilgili özel maddeler konularak çeşitli kısıtlamalar geliştirilmiştir.
1995 yılında yürürlüğe giren 4077 Sayılı Kanun’un 16. Maddesi de Ticari Reklam ve İlanlarla ilgili hükümleri içermektedir. Aynı Yasa’nın 17. Maddesine dayanarak Sanayi ve Ticaret Bakanlığı bünyesinde görev yapan “Reklam Kurulu”nun 18 üyesinden birisi de, Türk Tabipleri Birliği temsilcisidir. Reklam Kurulu göreve başlamasından bu yana (yaklaşık 2.5 yıl) sağlık alanında yapılmış olan başvuruları titizlikle değerlendirmiş ve bu alanda çok duyarlı davranmıştır.
4077 Sayılı Yasa’nın, ticari reklam ve ilanlarla ilgili 16. Maddesinde, “Ticari reklam ve ilanların yasalara ... uygun ... olmaları esastır...” hükmü bulunmaktadır. Reklam ve ilanları değerlendirirken, el broşüründen, tabelalara, etiketten, gazete, radyo ve televizyon reklamlarına kadar tüm alanlar inceleme kapsamına girmektedir.
Sağlık alanındaki tanıtım ihlallerinin bir çoğunun yerel düzeydeki radyo, televizyon ve gazeteler yoluyla yapıldığı ve bu alanda uygulanacak mevzuat konusunda bilgi eksikliği olduğu görülmektedir.
Sağlık alanındaki yasal mevzuata bakıldığında 1219 Sayılı Yasa’nın 24. Maddesi aynen şöyledir:
“Mesleklerini uygulayan hekimler hastalarını kabul ettikleri yer ile muayene saatleri ve uzmanlıklarını bildiren ilanlar verebilirler. Diğer biçimlerde ilan, reklam ve benzerlerini yapmaları yasaktır.
Yani, 1219 Sayılı Yasa’nın 24. Maddesinde tanımlananın dışında ilan ve reklam yapan hekimler ve sağlık hizmeti sunan şirketler, aynı zamanda 4077 Sayılı Yasa’nın 16. Maddesine de aykırı davranmış olacaklardır. Bu reklam veya ilanları yayınlayan televizyon, radyo ve gazete gibi mecra kuruluşları ile bu reklam ve ilanları hazırlayan reklam ajansları da ayrı ayrı olarak bu yasa hükmüne aykırı davrandıkları için cezalandırılabileceklerdir.
1219 Sayılı Yasa’nın 24. Maddesine, ayrıca Tıbbi Deontoloji Nizamnamesi’nin 8. ve 9. Maddelerine aykırı davranan, ilgili hekimler ve kuruluşların sorumlu hekimleri hakkında Tabip Odası tarafından disiplin soruşturmaları açılarak, Onur Kurullarına sevkedilmeleri gereklidir.
Yazımızın ekinde RTÜK’ten temin edilen, bölgenizdeki radyo ve televizyonların adresleri bulunmaktadır. Yukarıda aktarılmış olan bilgilerin bu yayın kuruluşlarına bildirilmesiyle, bilgi eksikliğinden kaynaklanan yanlış uygulamaların önlenebileceği kanaatindeyiz.
Bu uyarılara rağmen bölgenizde saptadığınız, yasayı ihlal eden reklam ve ilanlardan; yazılı ise yayının reklamını da içeren tamamını ve yayın tarihini, görsel ve sözel ise, yayınlayan kuruluş yayın saati, tarihi ve yayının kasetini Konseyimize göndermeniz halinde Reklam Kurulu’na başvuru yapılarak Yasa’nın gereğinin yapılması istenilecektir. Başvuruların tarafınızdan yapılması halinde, “Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Reklam Kurulu Başkanlığı Eskişehir Yolu 7.Km. Ankara” adresine gönderilmesi ve Konseyimize bilgi verilmesini dileriz.
Saygılarımızla,
Dr.Füsun Sayek, TTB Merkez Konseyi Başkanı





[1] “Dişhekimlerinin Her Türlü İletişim Ortamında Yayın Yapmalarına İlişkin Kılavuz”, http://www.tdb.org.tr/tdb/v2/mevzuat_icerik.php?yer_id=3&id=106
[2] “Hekimlik Meslek Etiği Kuralları” (T.y.). 10 Ocak 2013 tarihinde şu adreste erişilmiştir: http://www.ttb.org.tr/mevzuat/index.php?option=com_content&task=view&id=65&Itemid=31
[3]  “Türk Tabipler Birliği Hekim ve İlaç Tanıtım İlkeleri” (T.y.). 15 Ocak 2013 tarihinde şu adreste erişilmiştir: http://www.ttb.org.tr/mevzuat/index.php?option=com_content&task=view&id=658&Itemid=35
[4] “Yazılı ve Sözlü Görsel Yayın Araçlarıyla Yayınlanan, Sağlıkla İlgili Reklam ve İlanlar Hakkında Genelge” (T.y.). 10 Ocak 2013 tarihinde şu adreste erişilmiştir: www.tpcd.org.tr/.../YAZILI_VE_SOZLU_ILAN_ARACLARI
Sütlaş, 2007a: 381-382.