Sağlık yayıncılığının nasıl tanımlanması gerektiğine ilişkin
yanıtlar arasında “Sağlık konusunda insanları aydınlatan yayınlar” ifadesinin
öne çıktığı belirlenmiştir (f=26, %35,6). Bu tür yayınların açılımında ise halk
sağlığını korumak, geliştirmek, farkındalık yaratmak, bilinç kazandırmak ve
uyarmak gibi unsurları içinde barındıran içeriklerden söz edilmektedir.
15 kişi
“Halk sağlığı konusunda doğru şekilde bilgilendirme amacıyla uzmanlardan görüş
alınan yayınlar” tanımını getirmiştir. 6 kişiye sorulmayan bu soruya yönelik
olarak, 7 kişi de ideal sağlık yayıncılığına ilişkin önerilerde bulunarak yanıt
vermiştir. Görüşülen 50 doktor ve diş hekimi özelinde ulaşılan sonuçlar da
benzer bir dağılım göstermektedir.
|
|
Frekans
|
%
|
|
Sağlık konusunda insanları aydınlatan yayınlar
|
26
|
35,6
|
|
Medyada sağlıkla ilgili yapılan haberler
|
20
|
27,4
|
|
Halk sağlığı konusunda doğru şekilde bilgilendirme amacıyla
uzmanlardan görüş alınan yayınlar
|
15
|
20,5
|
|
Sağlık alanında çalışan akademisyenlerin yayınları
|
13
|
17,8
|
|
Sağlık konusunda araştırma ve sonuçları, her türlü yenilik,
yöntem ve gelişmeyi konu edinen yayınlar
|
10
|
13,7
|
|
Sağlıkla ilgili yeniliklerin ve basit sağlık kurallarının
halka tanıtılması
|
9
|
12,3
|
|
İdeal sağlık yayıncılığı konusunda öneriler
|
7
|
9,6
|
|
Sağlık alanındaki gelişmeleri, sağlık çalışanlarını
sorunlarını, yeni sağlık modellerini, hükümetlerin resmi ve sivil
kuruluşların sağlıkla ilgili görüşlerini paylaştığı yayınlar
|
5
|
6,8
|
|
Gündemdeki sağlık aktivitelerini içeren yayınlar
|
4
|
5,5
|
|
Diğer
|
29
|
39,7
|
|
N
|
73
|
|
|
Cevap yok, yorum yok, kesin bilgim yok
|
0
|
|
|
Sorulmayan kişi sayısı
|
6
|
|
Medya profesyonelleri
arasında ise “Sağlık konusunda insanları aydınlatan yayınlar” yanıtının verilme
oranı yaklaşık üçte iki seviyesindedir (f=32, %64). Ardından “Medyada sağlıklı
ilgili yapılan haberler” yönündeki görüşün ağırlık kazandığı belirlenmiştir (f=15,
%30). Meslek alt grupları bağlamında da önemli bir farklılık olmadığı belirlenmiştir.
Tablo 15. Sizce sağlık
yayıncılığı nedir; nasıl tanımlanabilir? (Medya)
|
|
Frekans
|
%
|
|
Sağlık konusunda insanları aydınlatan (halk sağlığını
korumak, geliştirmek, farkındalık yaratmak, bilinç kazandırmak, uyarmak
amaçlı) yayınlar
|
32
|
64,0
|
|
Medyada sağlıkla ilgili yapılan haberler
|
15
|
30,0
|
|
Sağlık konusunda araştırmalar, sonuçları, her türlü yenilik,
yöntem ve gelişmeyi konu edinen yayınlar
|
9
|
18,0
|
|
Sağlık alanında çalışan akademisyenlerin yayınları
|
7
|
14,0
|
|
Diğer
|
24
|
48,0
|
|
N
|
50
|
|
|
Cevap yok, yorum yok, kesin bilgim yok
|
4
|
|
|
Sorulmayan kişi sayısı
|
5
|
|
Sağlık yayıncılığının tanımına ilişkin olarak öncelikle kavram
karmaşasına işaret eden ve “diğer görüşmeler” bağlamında değerlendirilen bir
iletişim fakültesi öğretim elemanının görüşlerine yer verilebilir. Görüşülen
kişi “sağlık iletişimi” kavramıyla konuya yaklaşmakta ve şunları söylemektedir:
- “Sağlık
İletişimi” kavramı üzerinde bir tanım karmaşası var: Bunun bilinçli olarak da
yapıldığını düşünüyorum. Ben şöyle tanımlıyorum: İletişim stratejilerinin
kişilerin olumlu sağlık davranışına yöneltilmesi için kullanılması. Ancak özel
hastanelerin halkla ilişkileri de bu kavram içinde değerlendiriliyor. Sağlık iletişiminde kamu çıkarı olmalıdır.
Halkla ilişkiler; sağlık iletişiminde kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntem
STK’lar tarafından kullanılabilir ya da kamu yararına bazı etkinlikler yapan
özel hastaneler tarafından kullanılabilir. (…) Sponsor programlar sağlık talebi
yaratabilir. Bilgilendirici bir program yapılıyorsa, bunu da sponsorluktan
ayırmak gerekir. Ayrı tutmak gerekir. Kamu çıkarı var mı, ona bakmak ve ona
göre değerlendirmek gerekir. (…) Sağlık iletişimi, sağlık hizmetleri
pazarlaması ile karıştırılıyor. Pazarlama hizmeti olarak bakılıyor (YDI).
Bir diğer iletişim fakültesi öğretim üyesi de “sağlık
yayıncılığı” kavramına şu tanımı getirmektedir:
- Sağlık
yayıncılığı; halkın sağlık-hastalık konularında bilgilendirilmesi, sağlık
sistemindeki aksaklıkların dile getirilmesi, sağlık alanında çalışanların ve bu
hizmeti alanların karşılaştıkları sıkıntılardan yöneticilerin haberdar
edilmesi, kamu ve özel sektör sağlık kuruluşlarının çalışmalarının duyurulması,
dünyada sağlık alanındaki gelişmeler hakkında bilgi sunulmasıdır (MUY).
Sağlık profesyonellerinden alınan bazı önemli yanıtlar arasında
sağlık haberciliğinin unsurlarına, genel çerçevesine ve boyutlarına ilişkin
kimi ayrıntılara ulaşmak mümkündür. Örneğin bir hekim ve sağlık alanında bir
sivil toplum örgütü başkanı, sağlık haberinin çerçevesinin daha geniş olması
gerektiğinin altını çizmektedir:
- Burada
benim gördüğüm bir paradoks var. İnsanlar sağlık haberciliği diyerek aslında
sağlık haberciliğinin çok küçük bir bölümünden bahsediyorlar. (…) sağlığı
sadece hastalık ve hastalıkla ilgili işler gibi düşünüyoruz. (…) Dolayısıyla
sağlık haberi dediğimiz şey aslında sağlık haberi değil. Hasta ve hastalıklarla
ilgili hizmet veren kurumlarla ilgili haberler söz konusu. Medyanın ağırlıklı
olarak işlediği konular bunlar. Bir de medyanın sağlık alanının da dışında
kalan, o da hiç ilgilenmediği haber yapmadığı bir alan. Sağlığın
belirleyicileri diyoruz. Sağlığı oluşturan unsurlar diyoruz. (…) Yani
kampanyalar dışında söz edilmeyen aşılama faaliyetleri gibi, anne gebe
ziyaretleri gibi, çevre sağlığına yönelik faaliyetler gibi, toplumsal bilinç yaratmaya
yönelik eğitim çalışmaları gibi. Bunların hiç birinin medyada karşılığını
bulduğu hiçbir haber formatı yok. Bir ebenin ziyaret ettiği bir gebenin evinden
bir şey çalınmazsa, böyle bir şeyin varlığından kamuoyunun haberdar olması diye
bir şeyden söz edemiyoruz (MSD).
Bir başkası ise bu çerçeve ile de ilişkili görülebilecek
şekilde şu tanımda bulunmaktadır:
- Sağlık,
başka bir kişinin bedenen ruhen iyilik halidir. Bunu bozan haller, bununla
ilgili katkıda bulunan öneriler, bunu değerlendirme yolları ve bunlara müdahil
olan yayınları sağlık yayını olarak kabul etmek gerekir (ŞT).
Sağlık haberlerini sistematik bir şekilde değerlendiren
görüşler ise şöyle sıralanabilir:
- Çoğu
işte bir ilaç, tedavi yöntemi, bir kişi, bir kurum gibi bir sözde önceliğin, tekliğin
öznelliğin olduğu konular. İkincisi yayın organının aldığı politik tutuma göre
bir muhalefet yapma temelinde kullanılan unsurlar. (…) İşte ambulansın geç
gelmesi, bir sağlık kurumunun istenen hizmeti vermemesi, o özelse onun bağlı
olduğu grubu, kamu ise başındaki insanları eleştirmek ya da muhalefet etmek
için araçlardan bir tanesi. Onun dışında modalar var. Sağlık alanında belirli
günler haftalar çoktur. (…) Her haziran başında okulların bitmesine yakın
tatille ve yazla, güneşle ilgili haberleri görebilirsin (MSD).
- Sağlık
haberi deyince bizim medyada anlaşılan farklı kompartımanlar var. Mesela güncel
olaylardan kaynaklanan sağlık haberleri var. Diyelim Başbakan böbreklerini
üşüttü, böbrek iltihabı konuşuluyor. Başbakan’ın şekeri düştüğü zaman hipoglisemi
konuşuluyor. (…) İkincisi; mevsim itibariyle ortaya çıkan hastalıklar var. (…)
bunlarla ilgili tedavilerle aşılarla ilgili haberler daha ön plana çıkıyor.
Üçüncü bir haber kaynağı; halkın her zaman ilgisini çektiği düşünülen bazı
haberler var, ki bunlar diyet haberleri, beslenme haberleri, alternatif tıp
haberleri, kadınlarda forma girme, sağlıklı yaşam, anti aging gibi şeyler her
zaman gündemde. Bir başka sağlık haberi türü; işte basın yayın organlarında
çalışan müdürün, yöneticinin kendi hastalığı varsa, onunla ilgili olan
gelişmeleri daima haber yapmayı daha çok severler. (…) Bir de bizim doktorların
verdiği beyanatlardan kaynaklanan sağlık haberleri var. Bunlar da iki türlü
oluyor. Bir tanesi hani gerçekten bilimsel bir amaçla yapılan açıklamalar oluyor,
bir tanesi de tamamen özel hastanelerin, doktorların kendi reklamlarını yapmak
için yaptırmış olduğu; ısmarlama diyelim, bir takım haberler de oluyor (AAK).
- Sağlık
yayıncılarını ben üçe bölüyorum. Bir, medikal yayın yapıp doktorlar arasındaki
iletişimi sağlayanlar. İki, eczacılar arasında kendi iletişimini kuranlar. Üç,
halk ile sağlık arasındaki iletişimi kuranlar. Herhalde sizin sorduğunuz halkla
sağlık. Halkla sağlık arasındaki iletişimi iki tarzda kuruyorsun: Biri güncel
gazeteler, ikincisi ise dergiler (MM).
- Sağlık
yayıncılığı bence şöyle olmalı: Temelde ikiye ayrılmalı. Gazetedeki haberler,
ki bunlar sadece bir deney üzerine kurulup bir mucize gibi sunulan haberler.
Bence son derece tehlikeli yayıncılık bu… Çünkü hastalar umuda kapılıyorlar.
(…) Örneğin, “Alzheimer’a son, “sağırlığa son” gibi. Diğeri, bilgilendirmek amacı ile belli grup
hastalıklarla ilgili haberler. Onlar doğru yapıldığında, aslında anlamlı şeyler
ama onlarında niteliği tartışılır (AAİ).
- Sağlık
haberciliği bence; birincisi hastalıkların yeni tedavileri, hastalıkların
tedavisindeki son gelişmeleri açıklayan ve bunları gündeme getiren; ikincisi
halkı bilinçlendirmek, bilgilendirmek, meraklarını tatmin etmek için yapılan
görsel yayınlar olabilir (MDÇ).
Bu sistematik yaklaşımların dışında Sağlık Bakanlığı’ndan bir
yetkili, daha geniş bir pencereden konuya bakmaktadır:
- Sağlık
haberciliği, sağlık yayıncılığı derken bunu dar alanda tarif etmek, tanımlamak
artık mümkün değil. İnsanı ilgilendiren, insanın sağlıklı yaşamını ilgilendiren
hemen hemen her şey sağlık yayıncılığının ilgi alanı içerisinde… İnsanı ve
insanın oluşturduğu toplulukları, grupları, toplumu ilgilendiren, sağlıklı
yaşama anlamında ilgilendiren her şey sağlık haberciliğinin alanı içerisinde.
Artık bunu ayrıştırmak pek mümkün değil (TGR).
Türk Tabipleri Birliği yetkilisi ise kendi faaliyet alanıyla
da konuyu ilişkilendirerek bir tanım getirmektedir:
- Ama
doğrudan vatandaşın izlediği etkilendiği, yönlendirildiği haberlerin önemli bir
kısmını ben izleyemiyorum. Bizim örneğin sabah programları, kuşaklardaki
insanların verdikleri bilgiler bunlar da sağlıkla ilgili yönlendirmeler,
bilgilendirmeler içeriyor. Doğru ya da yanlış tartışılır. Bunlar tabi bizim
izlemeyi arzu ettiğimiz, bir biçimde müdahil olmak istediğimiz alanlar (TTB).
Konuya daha spesifik bakış açılarıyla yaklaşan kimi görüşler
ise şöyle sıralanabilir:
- Yayın,
şeker hastalığını anlatıyorsa sağlık konuludur, ama hasta “şeker hastalığından
dolayı gittiği hastanede yanlış ilaç aldı” türü bir haber sağlık konulu değildir.
Bilgilendirici haberler sağlık haberidir (BD).
- Sağlık
yayınları (…) bireysel olarak da insanların kendilerini korumalarına,
çevrelerine ve ailelerine bu konuda yardımcı olmalarına vesile olan yayınlardır
(CK).
- Halkın
sağlık sorunları ile ilgili halkı aydınlatmaya ve onların sorunlarına uygun
basamakları izlemede, gerek hastaların tedavisi gerekse hastalıklarını önlemeye
yönelik yaşam tarzını belirleyici, ruh ve beden sağlığının korunması,
hastalıkların ortaya çıkmasını önleyici yayınların yapılmasını kapsayan geniş
kapsamlı bir yaklaşım tarzı olarak algılıyorum (OA).
- sağlık
muhabirlerinin ilgilendiği alana bakarsanız, Sağlık Bakanlığı’nı ve Çalışma
Bakanlığı’nı ilgilendiriyor. (…)insanların kullandığı, hepimizin kullandığı
kozmetik ruhsatlarını Sağlık Bakanlığı veriyor. Niye? İnsan sağlığına zararlı
mı değil mi bunu araştırdığı için. İşte Hıfzı Sıhha’da bunlar inceleniyor.
İnsan sağlığına zararlı değilse izin veriliyor, zararlıysa izin verilmiyor. (…)
Yani bununla ilgili haberler de sağlık haberciliği içerisinde değerlendirilmiş
oluyor (Sağlık Bakanlığı’ndan bir yetkili, TGR).
- (…)
bizim Tarım Bakanlığına bağlı TOÇ BİR-SEN (Tarım Orman ve Çevre Çalışanları
Birliği Sendikası) diye bir iş kolumuz var. (…) biz nasıl sağlık çalışanlarının
problemlerini sorunlarını takip ediyorsak, onlar da kendi kollarını sağlık
adına takip ediyorlar (Bir ilimizde sağlık sendikası başkanı, MÇ).
- Sağlık
alanındaki gelişmeleri, sağlık çalışanlarının sorunlarını, yeni sağlık
modellerini, hükümetlerin, resmi ve sivil kuruluşların sağlık görüşlerini
paylaşıldığı yayınlardır (AS).
- Sağlık
profesyonellerinden görüş alınan ve güncel olayların haber edildiği yayınlardır
( CGR).
- Hedef
kitleyi sağlıkla ilgili eğitici amacı olan, herhangi bir ticari kaygıyla
hazırlanmamış yazılı, sözel veya görsel nitelik taşıyan her türlü materyaldir
(MÇY).
- (…)
sağlık yayıncılığı, bunu takip edecek, doğru bilgiyi değiştirmeyecek ve olduğu
gibi verirken, kaynağı da bildirerek verecek. Bu, doğru bir yayıncılık şekli
bence (TK).
- Mesleki
anlamda daha çok atıf alan bilimsel dergilerde yer alan yayınlar sağlık konulu
ve bilgilendirici yayınlar olarak nitelendirilebilir (AK).
- Sağlık yayıncılığı dediğimiz zaman,
sağlık alanında üretilmiş araştırmaların yayına dönüştürülmüş biçimini
algılıyorum ben (SŞ).
Bu konuda medya profesyonellerinden gelen bazı yanıtlar ise şu
şekildedir:
- Özel
olarak sağlık yayıncılığı diye bir şey olduğunu düşünmüyorum (DG).
- Soru
cevap şeklinde daha çok yapılıyor. (…) doktorların orada çoğunlukla söylediği
şu oluyor; “Ee, bir hekime başvurun”. Çünkü orada görmeden, kontrol etmeden,
ölçümlerini, tahlillerini yapmadan herhalde reçete yazacak hali yok doktorların
(MGK).
- Sağlık
yayıncılığı, sağlık alanında uzmanlaşmış kişiler tarafından tarafsız bir
şekilde kamuoyunun bilgilendirilmesidir. Bu kapsamda yapılan her tür, haber,
röportaj, kitap, araştırma sağlık yayıncılığı kapsamına girer. Bu kapsamda
görülmemesi gerekenler ise, halkın yararı-bilgilendirilmesi yerine belli bir
çıkar grubu yararına yapılan yayınlardır (ATY).
- Beşikteki
hatta ve hatta anne rahmindeki bir ceninin sağlığından, ölüm döşeğindeki bir
yaşlının sağlığına kadar bu aradaki tüm bireyleri ilgilendiren yayıncılıktır
(HBT).
- Vatandaşı
ilgilendiren, medikal sektörü ilgilendiren daha doğrusu sağlığı ilgilendiren
her konu kendi başına bir haberdir ve bu yüzden de sağlık yayıncılığı
içerisinde ele alınmalıdır (YSK).
- (…)
sağlık yayıncılığını da işte o tarif
ettiğimiz ruhen, bedenen tam iyilik halinin gerçekleştirme hedefinde halka
yönelik doğru bilgi verme metodolojisi diye (…) tarif edebilirim (SD).
- Bu
ayırımı yapmak aslında zor; yani ayırımı okuyucunun yapması mı yoksa haberi
hazırlayan muhabirin yapması mı gerekiyor? Bana göre okuyucunun bunu yapması
daha doğru (ADA).
- Yani
gripten, basit bir sivilceden, gripten, ölümlere yol açan en ciddi hastalıklara
kadar A’dan Z’ye her şey sağlık haberidir (KY).
- Sağlık
yayıncılığı bence insanların kendi bedenleri, sağlıkları konusunda
bilinçlenmesini sağlayan, daha doğrusu bu konuda haklarının bilincine
vardırması gereken haberler diye düşünüyorum (AAO).
- Halkın
sağlığını korumak, geliştirmek, farkındalık yaratmak için yapılan bütün
haberler sağlık yayıncılığıdır (YE).
- Sağlık
yayıncılığı; halkın sağlık-hastalık konularında bilgilendirilmesi, sağlık
sistemindeki aksaklıkların dile getirilmesi, sağlık alanında çalışanların ve bu
hizmeti alanların karşılaştıkları sıkıntılardan yöneticilerin haberdar
edilmesi, kamu ve özel sektör sağlık kuruluşlarının çalışmalarının duyurulması,
dünyada sağlık alanındaki gelişmeler hakkında bilgi sunulmasıdır. Sağlık konulu
yayınlar; Hastalıklar, hastalar, hastaneler, sağlık çalışanları, özel ve kamu
sağlık kuruluşları, Bakanlık, ilaç şirketlerinin çalışmaları, tıbbi cihazlar,
akademik çalışmalar ve gelişmeler, dış haber kaynaklı sağlık haberleri, gıda ve
çevre sağlığı, yerel sağlık sorunları, sağlık eğitimi, sağlık alanındaki
toplantı ve kongreler… (YYN).
- Hastalıklar
konusundaki bilgilendirici yayınlara ilaveten sağlık yönetimini, sağlık
ekonomisini, sağlıkta kaliteyi ve sağlık hukukunu ilgilendiren tüm konular
sağlık yayıncılığı alanına girer. Hasta ve hasta yakını haklarını, koruyucu
sağlık çalışmalarını da unutmamak gerekir. Sağlıkla ilgili konular için
gazetelerden dergilere, web sitelerinden kitaplara, broşür, el ilanı ve
CD’lerden radyo ve televizyonlara kadar çeşitli iletişim araçları
kullanılabilir. Ancak burada önemli nokta, sağlık yayıncılığının hedef
kitlesinin tıp mensupları mı yoksa halk mı olduğu ayrımıdır. Hem sağlık
mevzuatı açısından, hem de mesleki terminolojinin kullanılıp kullanılmaması
için bu nokta son derece önemlidir (ECB).
- Sağlık
yayıncılığını aslında ikiye ayırmak gerekir. Az evvelde bahsettiğim gibi halka
yapılan yayın ve hekime yapılan yayın. Medikal yayınlar diyoruz hekime yapılan
yayınlar için. Halka yönelik yayınlar da televizyon, gazete, bazı dergilerin
sağlık köşeleri, İnternet (…) . Medikal yayınlar da dergiler (ZZY).
- Ben
sağlık programlarını diğer programların çok üstünde kutsal bir görev olarak
görüyorum. (…) Çünkü o insanlara siz bir şekilde yardım ediyorsunuz,
uyandırıyorsunuz. (…) Çünkü biliyoruz ki, (MÖ).’yü konuk ettik; çok önemli bir
sözü var kendisinin, diyor ki: “Ben size birçok şey anlattım, sizden bir ricam
var diyor. Siz bu anlattıklarımı öğrendiyseniz bir başkasına anlatın” (SK).
- Sağlık
yayıncılığı insanların muzdarip olduğu konularda özellikle hastalılarla,
rahatsızlıklarla, bozukluklarla ilgili konularda (…) nereye gideceklerini
gösterebilmektir. Bir işaret parmağıyla bir mevki belirleyebilmektir sağlık
yayıncılığı. (…) Aylar içinde insanlar inanılmaz paralar kazanıyorlar. Bunlar
değildir sağlık yayıncılığı (TG).
- (…)
her önüne gelen sağlık haberi yapamaz, sağlıkla ilgili bir takım vaatlerde
bulunamaz ve bulunmamalı. Sağlık yayıncılığı bu yüzden farklı; dünyada da
böyle, Türkiye’de de böyle… (YME).
- (…)
Bu, iyi bir ürün tanıtımı da olabilir ya da yolunda gitmeyen, hukuki ihtilafa
düşülmüş birtakım sorunlar da olabilir (MAÖ).
- Sağlık
yayıncılığı içinde yani bence yüzde 80 sosyal sorumluluktur. (…) Ama aynı
zamanda yüzde 20 tiraj o da önemli.
Gazeteler için önemli (TZE).
