- Çiğdem Kurtar: Bugün size sağlık konulu
yayıncılığın gıda tüketimine etkileriyle ilgili, bilgilendirici olduğunu
düşündüğüm bir sunum yapacağım. Sağlık konulu yayıncılığı önce tanımlamak
istedim. Neler var içerisinde; haberler var, sağlık programları var, sağlık
profesyonellerinin açıklamaları var, ünlülerin tükettiği gıdalar var, ticari
reklam ve ilanlar var. Gıda tüketimine etki eden sağlık konulu yayınlar
arasında sayılabilecek birimlerdir bunlar. Nasıl etkiler gösterir bu yayınlar;
öncelikle tüketimin artırılması yönünde bir etki gösterirler. Hepimiz sanıyorum
patates ve mercimek arzının yüksek olduğu yıllarda, patatesin her türlü
yemeğinin çok faydalı olduğu ve yapılması gerektiği ve bol bol tüketilmesi
gerektiği; mercimekten baklava tariflerinin televizyonlarda verildiği dönemleri
hatırlayacak yaşlardayız. Tüketimin azalması yönünde etki eder sağlık konulu
yayıncılar, buna da en iyi örnek yumurta, bu hatadan da sonunda dönüldü,
yumurtadan özür dilendi. Kırmızı et son bir on yıldır, gün geçtikçe vejetaryen
eğilimlerin arttığı, bitkisel kaynaklı tüketimlerin insanları çok sağlıklı hale
getireceği inancının topluma empoze edildiği bir süreç yaşıyoruz. Yavaş yavaş
bundan da bir dönüş oluyor. Çünkü beslenme, sağlıklı bir insanın beslenmesinin
her besin grubundan dengeli olarak ve yeterli olarak tüketmeye dayandığı
anlayışı yavaş yavaş yerleşmeye başladı. Bir de bir gıda maddesi yerine başka
bir gıdanın tüketimini tercihe yönlendiren yayınlar var. Bunları da bir 20 yıl,
30 yıl öncesinde, tereyağının yerine margarin tüketiminin özendirildiği
dönemler, işte tereyağının kolesterol ile ilgili olumsuz etkilerinin olduğunu,
sık sık basında yer verildiğini, margarin tüketiminin daha sağlıklı olacağının
anlatıldığı dönemleri hatırlıyoruz. Bu yayınları hepimizin hatırladığını
düşünüyorum.
- Sağlık
yayınlarında, son dönemde gündemde birkaç gıda var. Yaban mersini var, yaban
mersini meyvesi, Türkiye’de de yetişen bir meyve, kuş üzümü büyüklüğünde ve
koyu mürdüm rengindedir kurutulmuşları ve şeker hastalığına karşı faydalı
olduğuna dair bilimsel yayınlar var. Bunu birtakım akademisyenler, sağlık
profesyonelleri medya ile paylaştı; fakat akabinde şöyle bir şey yaşadık biz
bakanlık olarak; aynı aileye mensup bir başka bitki var, bizim Türkçe adını
turna yemişi ve kırmızı ayı üzümü olarak isimlendirdiğimiz iki kardeşi var,
yaban mersininin kardeşi bunlar. Bu meyvelerde kızılcık peyniri, kızılcık
büyüklüğünde, genelde kurutulmuş ve doğranmış olarak geldi ülkemize, ithal oldu
bu meyveler. Çok benzer kızılcığa, mutlaka aktarlarda görmüşsünüzdür ve şekerle
kurutulmuştur. Bu meyveler ülkeye girdi; fakat Türkçeleştirilmiş turna yemişi
ve kırmızı ayı üzümü adıyla değil de, yaban mersini adıyla piyasaya girmek
istediler. Etiket bilgileri, direkt aktarlardaki dökme etiketlerde sürekli bir
yaban mersini isimlendirmesiyle karşı karşıya kaldık. Tabii bunun tespitinden
sonra, hızlı bir biçimde bakanlık bunun için 81 ilde tüm satış noktalarında,
artı üretim ve paketleme yapan firmalarda sıkı bir denetime gitti. Yapılan
denetim sonunda, bir altı ay sonra artık televizyon programlarında biz iki
meyveyi yan yana görmeye başladık. Sağlık profesyonelleri ya da bitki ile
ilgili fikir beyan eden kişiler, işte bu yaban mersinidir ama bu büyük meyveli
vaksilyumdur, kırmızı ayı üzümüdür, turna yemişidir diye iki meyveyi bir arada
sundular. Buradaki handikap şuydu; şeker hastaları için sunulan bir ürünün,
şekerle kurutulmuş bir başka ürünle eşleştirilmesi çok tehlikeli. Bunun önüne
geçmek için de bakanlık gerekli müdahalelerde bulundu; şimdi birkaç gündür çok
gündemde, altın çilek. Altın çilek, başbakanımızın bir kuruyemişçiden satın
almasıyla ortaya çıktı, bakanlık bitki komisyonumuzun yaptığı bir
değerlendirmeyle, kuru ve yaş meyve tüketiminin ya da kuru ve yaş meyvenin
insanlar için tüketiminin sakıncasının bulunmadığı yönünde bir karara varıldı.
Doğal olarak bu meyvenin kuru ya da yaş olarak ithalatına müsaade ediyoruz.
- Fakat
bizim bir de takviye edici gıdalar dediğimiz bir ürün spektimiz var. Bunlar
daha çok ilaç formunda olan ve insanların günlük beslenmesiyle yeterli derecede
alamadığı vitamin, mineral, aminoasit gibi birtakım şeyleri dışarıdan takviye
etmesi amacıyla oluşan bir spekt. Bu da dünyadaki bir eğilimden gelmektedir,
daha sonra piyasada, altın çilek adlı takviyeler türedi. Oysaki bitki komisyonumuz, bu bitkinin, kökü,
dalı, yaprağı, meyvesi, herhangi bir parçasının, çünkü bitkiyi tüm olarak
değerlendiriyoruz. Bazı bitkilerin yaprağı serbesttir ama kökü yasaktır, tüm
olarak herhangi bir şekilde ekstresinin ya da tozunun takviyede kullanılmasına
müsaade etmemişti. Bu bitki listemizde yer almamaktaydı fakat piyasada
içeriğinde altın çilek bulunduğunu iddia edenler var. İçinde altın çilek
bulunmayıp bu markayı satın alıp, hani altın çilek ismini marka olarak satın
alıp, üzerine ben marka olarak koyuyorum diye isimleştiren firmalar var. Bir
anda piyasa altın çilekle doldu. Son 1 haftadır bununla ilgili bakanlık çok
yoğun bir kampanya yürütüyor. Yazılı, görsel basın aracılığıyla bir
bilgilendirme oldu. Ve çok olumlu dönüşler aldık, şu anda gündemde olan bitki
de altın çilek.
- Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı’nın görev alanı,
gıdalarla ilgili görev alanından bahsediyoruz tabi. 5990 sayılı kanun gereğince
gıda ve gıdayla temas eden madde malzemelerin üretim, ithalat, ihracat
aşamalarındaki resmi kontrollerini bakanlığımız yürütür. Takviye edici gıdanın
kanun tanımından bahsedelim, normal beslenmeyi takviye etmek amacıyla vitamin,
mineral, protein, karbonhidrat, lif yağ asidi, amino asit gibi besin öğelerinin
veya bunların dışında besleyici veya fizyolojik etkileri bulunan, bitki,
bitkisel veya hayvansal kaynaklı maddeler, biyo aktif maddeler ve benzeri
maddelerin konsantre veya ekstraktlarının tek başına veya karışımlarının
kapsül, tablet, pastil, tek kullanımlık toz paket, sıvı ampul, damlalıklı şişe
ve diğer benzeri sıvı veya toz formlarla hazırlanarak günlük alım dozu
belirlenmiş ürünlerdir takviye edici gıdalar. Pozitif ve negatif bitki listesi,
az önce de bahsettim, ülkemizde üretilen ya da ithal edilen takviye edici
gıdalar, bitkisel çaylar, bitkisel karışımlar, bitkisel karışımlı macun ve
benzeri ürünlerde bileşen olarak kullanılan bitkiler ve kısımları, meyve
olabilir, kök, yaprak, tohum ve benzeri parçaları bakanlığımızın Bitki Danışma
Kurulu Komisyonu tarafından oluşturulan bitki pozitif listesinde yer almakta.
Bir de bitki negatif listemiz var, bitki negatif listesinde yer alan bitkiler
ya da kısımlarının bir bitkinin kısmı da olabilir negatif meyve, kök, yaprak ya
da tohumun kullanılmasına izin verilmemektedir. Bu bitkiler de, bunların içinde
afrodizyaklar var, bunların içinde ilaç olması gerekenler ya da ilaç etkileri
gösteren ekstreler var, negatif bitki listesi de bu anlama geliyor. Her iki
bitki listesi de kkgm.gov.tr web sayfamızda güncel olarak ilan edilmekte ve her
toplantıdan sonra ilave edilen ya da çıkartılan ya da kararı değiştirilen çünkü
bilimsel değişikliktir bu değişir, son hali yayınlanmaktadır.
- Takviye
edici gıdalar, modern tıbbın yanı sıra tamamlayıcı tıbbın son derece popüler
olduğu ve dış görünümünün son derece önem kazandığı günümüzde takviye edici gıdalar
mevzuata aykırı beyanlarda sağlık yayıncılığına konu olmakta ve pazara
girmektedirler. Mevzuata aykırı beyanları örneklemek gerekirse kilo verdirme,
kilo aldırma, boy uzatma, cinsel performans arttırma, hastalıkları önleme ve
tedavi etme, sigarayı bıraktırma sayılabilir. Bakanlığımızca takviye edici gıda
adı altında kilo verdirici, kilo aldırıcı, boy uzatıcı, cinsel performans
arttırıcı, sigara bıraktırıcı, hastalıkları önleyici, tedavi edici ve benzeri
niteliklerde hiçbir ürüne üretim ya da ithal izni verilmesi söz konusu
değildir. Yayınlarda yer alan bu ifadeler tamamen mevzuata aykırıdır. Basın ve
yayın organlarında yapılan gıdalarla ilgili sağlık konulu yayınlar, radyo,
televizyon, gazete, dergi ve İnternet çok genişletebiliriz bu içeriği.
- Nasıl
denetlenir? Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı’nın 5990 sayılı kanununda çeşitli
hükümler var denetimleriyle ilgili bu yayınların. 4077 sayılı Sanayi ve Ticaret
Bakanlığı’nın tüketiciyi koruması ile ilgili kanununda çeşitli hükümler var.
Radyo ve televizyon üst Kurulu’nun bu kanun 6112 sayılı kanunda çeşitli
hükümler var. Bir de bilgi teknolojileri ve iletişim kurumunun 5651 sayılı
kanununda çeşitli hükümler var. Bu kanunlar kapsamında bu yayınlar
denetlenmektedir. Bakanlığımızın çalışmaları, takviye edici gıdaların 5179
sayılı kanun kapsamında izin ve tescil işlemleri gerçekleştirilmekteydi. Kanun
5996’ya geçtikten sonra artık biz takviye edici gıdaların ithaline izin
veriyoruz, üretilen yerlerin hijyenik koşullarıyla ilgili izin veriyoruz yani
üretilen yerleri kayıt altına alıyoruz. Ürünlerin mesuliyetini firmalar
üstleniyorlar. Bakanlığımızca takviye edici gıda ithalatı için 2009 yılında
1719, 2010 yılında da 573 adet kontrol belgesi düzenlenmiştir. Bakanlığımızca
takviye edici gıda üreten, paketleyen 89 firmaya çalışma izni ve gıda sicil
belgesi, bu işletmelerin ürettiği 1499 adet ürüne de gıda üretim izni belgesi
düzenlenmiştir, üretim izni uygulaması 13 Aralık 2010 tarihi itibariyle
sonlandırılmış olup 13 Aralık 2011 tarihine kadar hâlâ verilmiş üretim izinleri
etiket üzerinde kullanılabilir olacaktır. Bu nedenle bu ürünlerin isimleri hâlâ
bizim İnternet sitemizde yer almaktadır. Mevcut izinliler. Bakanlığımızca
üretim ve ithal izin verilen ürün isimleri, üretim ve ithal izin tarih sayıları
ve üretici ve ithalatçı firma isimleri kkgm.gov.tr İnternet sitesi ana sayfası
üzerinde yayınlanmıştır. Bu ürünlerin üretim ve satış noktalarının denetimleri
gerçekleştirilmektedir. Bir Alo 174 gıda hattı ve yazılı başvurular ile Sağlık
Bakanlığı bildirimleri, bakanlığımıza ulaşan ihbar ve şikâyetler doğrultusunda
denetimler gerçekleştirilmektedir. Reklamlarla ilgili tespit edilen
olumsuzluklar Sanayi Ve Ticaret Bakanlığı Reklam Kurulu’na bildirilmektedir.
Çünkü 5996 buna hükmediyor, reklamla ilgili cezalandırmayı 4077 Sanayi Bakanlığı
yapar diyor.
- Takviye
edici gıda olup kaçak yollardan ülkemize girişi yapılan ve satışa sunulan
ürünler ve firmalarla ilgili ayrıca takviye edici gıda adı altında ilaç gibi
tanıtılarak insan sağlığına zarar veren madde, ilaç etkin maddesi ve benzeri
ihtiva ettiği tespit edilen ürünlerle ilgili olarak toplam 13 üründe 268 İnternet
sitesi hakkında Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı’na suç duyurusunda bulunulmuştur.
Soruşturma süreci devam etmektedir. Şu an mali polis de her el değiştiğinde
bizimle irtibat kuruluyor. 1 klasör kadar bir suç duyurusu var. Söz konusu
ürünlerle ilgili yaşanmakta olan sorunlar ve çözüm önerilerini değerlendirmek
amacıyla ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının katıldığı toplantılar tertip
edilmiştir. Ve toplantı kararları doğrultusunda bakanlığımız çalışmalara devam
etmektedir.
- Alo
174 gıda hattı. Sağlıklı hayat için güvenilir gıda kampanyası kapsamında
bakanlığımızca etkin bir gıda güvenilirliği sisteminin oluşturulması ve
yürütülen tüm faaliyetlerin etkinliğinin arttırılması amacıyla “en iyi denetçi
tüketicinin kendisidir” anlayışından yola çıkılarak kurulan ihbar, şikâyet ve
talep hattıdır. Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü’müze 2010 yılında 970 tane
başvuru ulaşmıştır güncellenmemiş ama sanıyorum bin küsurları buldu. Bu başvuruların
766 tanesi takviye edici gıdalarla ilgili.
- Genel
Müdürlüğümüze gelen bir de bizim 81 il müdürlüğümüzde de temas noktalarımız
var. Ve bu rakam oransal olarak 2009’un 2 katıdır. Ayrıca BİMER, koordinasyon
hizmetleri ve yazılı başvurular da almaktayız. Şimdi mevzuata aykırı
reklamlardan size birkaç örnek vermek istiyorum.
Bu noktada medyada yer alan reklam örnekleri sunularak
mevzuata aykırı durumlar üzerinde karşılıklı konuşmalar yaşanmıştır.
Reklamlarda zayıflamaya yardımcı bir ürün ve sigara içme alışkanlığını sona
erdiren bir ürün konu edilmiştir.
Hakkında soruşturma açılan ürünleri pazarlayan kişilerin
Reklam Özdenetim Kurulu’na yapmış oldukları savunmada “Biz bu ürünün Tarım
Bakanlığı’ndan izinli olduğunu iddia etmiyoruz ki, içindeki Tarım
Bakanlığı’ndan izinli diyoruz” dediklerini kaydeden Kurtar, İnternet
sitelerinde yazılanların ise bunun aksi olduğunu kaydetmekte ve şunları
söylemektedir:
- Yok,
bakanlığımızdan izinli hiçbir ürün sigarayı bıraktırıcı olamaz. Biz bunları
oturuyoruz dikte ediyoruz. Bu aykırı ifadeleri, sonra ürünün iddia edilen izin
numarasının gerçekte kime ait olduğunu, neye ait olduğunu belirliyoruz ve
formüle ediyoruz. Sonra tüm bu bilgileri Reklam Özdenetim Kuruluna, sivil
toplum kuruluşu olduğu için ayrıca resmi otorite olduğu için de Sanayi
Bakanlığı’na ve RTÜK’e bildiriyoruz, Sanayi Bakanlığı ve RTÜK’ten de defalarca
ceza aldılar.
Bu noktada başlayan tartışmada bunlar gibi pek çok örnek
olduğu dile getirilerek televizyon ekranlarında kimi gıda, kür, ürün, hap ya da
kitapları “şifa” olarak tavsiye eden kişiler eleştirilmiştir.
RTÜK’ün bu noktada neler yaptığı sorusuna Sevgi Hasipek şu
karşılığı vermiştir:
- Sevgi Hasipek: RTÜK bu konuları izliyor ama öyle bir duruma
düşüyor ki, mesela en son (…) ile ilgili Tarım Bakanlığı’nın listelerinde var
ama mesela bu firma o isimde üretim ya da ithal iznini almış oluyor. Ama onun
yan ürünleri biz o kadar arkasına ulaşamıyoruz. İzinli midir, değil midir orada
sıkıntılarımız oluştu. İlaç isimleri o konuda çok net, tavırlar belli ama bu
bitkisel ürünler, takviye ürünler bunlarda sıkıntılar duyuyoruz. (…) İnternet
sayfasında var ama o isme ulaşıyorsunuz,
sadece o ismi kullanıyor ama ilavesi mi o kısmı da belli değil. Belki
gizli reklama dönük bir şeyler yapmak durumunda kaldıklarımız oluyor. Mesela bir
şikâyet var şu anda elimde… Bir kişi ürünü almış ve bize sık sık bu konularda
da şikâyetler geliyor, ürün saç beyazlığını giderici bir ürün. Bu kişi alıyor
tamamen beyazlamaya kesin çözüm diye bir şampuan, tanıtım programlarında Tarım
Bakanlığı’ndan onaylı olduğu vurgulanıyor. Organik, sağlığa uygun, hamileler de
kullanabilir gibi ifadeleri var zaten. Şimdi biz bunları doğru kabul ediyoruz.
Acaba nedir diye sizin İnternet sitelerinizden incelemeye girdiğimizde de orada
tam onun ismini bulamadığımız ürünler oluyor.
- Erkan Yüksel: İnternet sitesine
baktınız bulamadınız, ne yapıyorsunuz ondan sonra?
- Sevgi Hasipek: İşte o kısmında son bir
çalışma yapıldı, Sağlık Bakanlığı ile birlikte çalışmalar zaten sürüyor. Konuyla
ilgilenen arkadaşım burada olmadığı için o konuda bilgim yok.
- Erkan Yüksel: Bir iletişimsizlik söz
konusu gibi geliyor bana.
- Sevgi Hasipek: Var, aslında bugün benim
talebim de o olacak. Tarım Bakanlığı’ndan ve Sağlık Bakanlığı’ndan bir birim
midir, kişi midir direkt bu konularla açıp telefonu ‘şu nedir bize yardımcı
olun’ dediğimde hemen ulaşabileceğimiz bir liste olur, kişi olur, birim olur
bunun sağlanmasını ben talep ediyorum.
- Erkan Yüksel: Yani siz daha RTÜK
olarak, Sağlık Bakanlığı’nda ve Tarım Bakanlığı’nda muhatabınız kim
bilmiyorsunuz.
- Sevgi Hasipek: Sıkıntılar yaşanıyor. Mesela ilaçlar
konusunda da bir listemiz yok elimizde. Reçeteli reçetesiz ilaçlar kavramında
RTÜK’ün sıkıntısı var zaten. Mesela şikayette bulunan o kişi Tarım Bakanlığı’na
müracaat etmiş, Tarım Bakanlığı Sağlık Bakanlığı’nın görev ve sorumluluğuna
yazısını göndermiş, Sağlık Bakanlığı kozmetik üründür bu demiş mevzuata
uygunluğunu taahhüt etmişler tüketicinin yanıltıldığı konusunda Sanayi
Bakanlığı’na göndermiş. Bakın bir zararlı ürün, hiçbir faydası olmayan bir ürün
belki, reklam yönünden işlem görüyor. Bizim de sıkıntımız burada zaten.
- Erkan Yüksel: Ürünün sağlığı
ilgilendiren yönü de var.
- Sevgi Hasipek: Sıkıştıramıyoruz, adını koyamıyoruz reklam
açısından bir şey var mı diye bakıyoruz.
- Selma Bıyıklı Kürün: Asıl burada sorun bence ruhsatlandırmadan
çıkıyor. Hiçbir ürünü bence gıda takviyesi, ilaç yani Tarım Bakanlığı’nın işi
değil bunlar. Bunlar Sağlık Bakanlığı’nın işi. Tarım Bakanlığı’na bu görevi
verdiğiniz zaman Tarım Bakanlığı ilaç mıdır, gıda takviyesi midir bunu
araştıramaz ki. Bunlar tümüyle Sağlık Bakanlığı’nın işi. Sağlık Bakanlığı
ruhsatlandırmayı yapsa şu konuştuğumuz hiçbir sorun olmayacak. Bütün sorun
Tarım Bakanlığı’na bu görev verildikten sonra başladı.
- Mustafa Sütlaş: Daha önce bazı
preparatlar için Tarım Bakanlığı yerine Sağlık Bakanlığı’ndan ruhsatlanıyordu
ama aynı şeyleri o zaman da yaşıyorduk.
- Selma Bıyıklı Kürün: Ama en azından o zaman bir muhatap vardı,
şimdi bakın hanımefendi diyor ki; ona mı
sorsak buna mı sorsak? En azından bir muhatap olacak karşılarında.
- Mustafa Sütlaş: Bir sistemi, bir düzeni
kurarken daha önce taahhüt ettiğiniz işlere aykırı bir işlem yapamazsınız. İlacın ruhsatlandırılması veya diğer ticari
ürünlerin ruhsatlandırılması çok daha yukarıda başka kanunlar çerçevesinde hep
şeyleri belirlenmiş. MAİ (Çok Taraflı yatırım Anlaşması) diye GATT/GATS (Gümrük
Ticareti ve Hizmet Ticareti Anlaşmaları)diye Türkiye’nin imzaladığı anlaşmalar
var. Bir insan ticari faaliyetini herhangi bir yolla engellendiği iddiasında
bulunduğu zaman sadece o ölçekte değil, ülkenin bütünü ve bir ticari faaliyetin
tümünü cezalandırabiliyor bu şikâyette bulunan kuruluş. Yani bütün bunlar birbirine
bağlı sistemler, Sağlık Bakanlığı’na devrettiğiniz vakit, Sağlık Bakanlığı ilaç etken maddesi olmayan
bir şey ruhsat verdiği zaman GATS anlaşmasına aykırı işlem yaptığı için
Türkiye’nin bütün faaliyeti cezalandırma tehdidiyle karşı karşıya; onlar da kolayına
geleni yapıyorlar. Son derece haklı. Şeyi ben merak ediyorum; ilaç
ruhsatlandığı sırada etken madde, Tarım Bakanlığı’nın ruhsatlandırdığı herhangi
bir ürün preparat olarak mı ruhsatlandırılıyor, etken madde olarak mı
ruhsatlandırılıyor? Yani az önce
verdiğiniz örneklerden bir tanesinde bu kullanılabilir dendi. Onu başka bir
firma yeniden paketliyor, başka bir arkadaşa yapıyor bunun için de ruhsat
alıyor mu tekrar?
- Çiğdem Kurtar: Hayır şöyle, şu andaki
sistemden bahsedersek, üretim izni sisteminde şu oluyor; içerik ve etiket
bilgilerini bize getiriyordu hijyenik denetimi yerinde yapıldıktan sonra o
içeriğindeki bitkilerle ilgili negatif bir karar yoksa ürün
ruhsatlandırılıyordu. Ürüne üretim izni veriliyordu eski sistemde. Şu andaki
sistemde işletme kayıt altına alınıyor, işletmenin hijyenik denetimleri
yapılıyor, ürettiği ürünün mevzuata uygun olmasından firma sorumlu gerek etiket
yönünden gerek içerik yönünden.
- Selma Bıyıklı Kürün: Şimdi o sizin söylediğiniz en büyük sorun
(…)’da yaşandı biliyorsunuz. O zayıflama
ilacı olarak satıldı, Tarım Bakanlığı’ndan ruhsat alırken içinde etken madde
yoktu. Piyasaya sürülenlerde etken madde olduğu için birçok insan öldü. Yani
bizim asıl sorunumuz bence yurtdışından ithal edilen ürünlerden kaynaklanıyor.
- Çiğdem Kurtar: Yurt içindekilerde de
var. Şimdi onu da anlatacağım. Yalnız önce şu mevzuat konusundaki belirsizliği
ortadan kaldırmak istiyorum.
- Sevgi Hasipek: Şimdi dört tane bizim ortada bölümümüz var:
Tarım Bakanlığı, Sanayi Bakanlığı, RTÜK bir de İletişim Teknolojileri Kurumu.
Üç ayrı mevzuata yönelik biz bu yayınları denetlemek durumunda kalacağız. En
yetkili kim burada, dört başlı olunca olmuyor bu iş.
- Çiğdem Kurtar: Şimdi bir defa
devletseniz, kanunlarla hareket etmek zorundasınız. Siz de, biz de, Sağlık Bakanlığı da, Sanayi
Bakanlığı da. Kanun sistemi şu şekilde kurulmuş; ürünün denetimi benim ürünümse
benden ruhsatlıysa benim, Sağlık Bakanlığı’ndan ruhsatlıysa Sağlık
Bakanlığı’nın. Bu ürünle ilgili tüketicinin yanıltılması Sanayi Ticaret
Bakanlığı’na gidiyor, hukuk böyle oluşturulmuş. Radyo ve televizyon
yayınlarıyla da ilgili yayın ilkelerine aykırılık da RTÜK’e verilmiş, İnternet
siteleriyle ilgili olan yayın içeriğiyle ilgili, kişisel haklara aykırılık da
Bilişim Teknolojileri Kurumu’na verilmiş. 1 Şubat 2009 tarihinde biz 60 küsur
kişinin katıldığı en az 20 kurumun yer aldığı bir toplantı yaptık. Osman Bey o katılımcılardan biriydi. Biz
şöyle çalışıyoruz. Biz trafik polisliği yapmıyoruz burada. Şunu yapıyoruz, şikâyet ürünle ilgili geliyor, nasıl geliyor
diyor ki; “ben (…) kullandım sigarayı
bırakamadım” ya da diyor ki; “ben altın
çilek kullandım şöyle rahatsızlıklar yaşadım”. Tarım Bakanlığı, 5000 denetçi ve
81 ildeki gıda denetimi mekanizmasındaki ilgililere diyor ki ürünün denetimini
yap, ürünün denetimi benim vazifem. Sonra benim kanunum diyor ki; senin bir ürününle ilgili Sağlık
Bakanlığı’nda da aynı konu vardır. Bir tüketici yanıltılıyorsa bunun cezasını
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı verir, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’na durumu
bildir. Tıpkı nasıl SGK’da denetlediğiniz bir yer uygunsuz işçi çalıştırıyorsa,
kayıtsız işçi çalıştırıyorsa, biz nasıl onu SGK’ya bildiriyorsak. Bunu da
Sanayi Bakanlığı’na bildiriyoruz, sistemde bir farklılık yok. Sonra RTÜK
kısmını da biz olayın içine çektik aslında. Kim ne yapabilir? Ben dün bu konuda
çok net bir soru sordum. Bu profesörleri yaptıkları açıklamalar nedeniyle kime
şikâyet edebilirim. Çok net bir soruydu bu, çünkü bir mekanizma varsa onu da
devreye sokmak istiyoruz. RTÜK nerede var; radyo ve televizyon yayınlarında
yayın ilkelerine aykırılık, hukuki mevzuatlara aykırılıkta RTÜK’ün yaptırımları
var. O zaman onu da RTÜK’e bildiriyoruz. Yani bir başvuru için sadece bir işlem
yürütülmüyor, herkesin görev alanında yapması gereken işleri yapması sağlanıyor.
Mekanizma böyle işliyor, bunun doğruluğunu tartışmanın yer bence burası değil;
çünkü kanunları biz yapmıyoruz, kanunları meclis yapıyor ve uluslararası bir
mekanizmayla yapıyor. Şimdi bakanlıkların adını birtakım ürünlerde kullanmak
tabi çok hoş belki güvenilirliği arttırıyor, belki satışı arttırıyor.
Kozmetikler bizim görev alanımızda değil, orada arkadaşlar yanlış bir şey
yapmamışlar, bir kozmetik bize şikâyet ediliyorsa, biz tabi ki onu, onun ruhsatlandırmasını yapan,
onun iznini veren ya da onun beyanını alan kurum olan Sağlık Bakanlığı’na
bildireceğiz. Ve orada bir tüketici yanıltılması varsa, Sağlık Bakanlığı ürünle
ilgili bir sorun görmüyorsa tabi ki onu Sanayi Bakanlığı’na bildirecek. Çünkü
hukuk ceza verme yetkisini Sanayi Bakanlığı’na vermiş, Sağlık Bakanlığı’na
vermemiş. Sanıyorum kafanızdaki soru işaretlerine bu akış bir şey oldu,
sistemin çok seri ve hızlı işlediğini söylemiyorum, hiç böyle bir iddiam yok;
Sanayi Bakanlığı’nda yüzlerce dosya var, RTÜK’te onlarca dosya var tabi ki
böyle ulaşan. RTÜK’ün tek görev alanı gıdaların sadece takviye de olmayabilir
bu süt de olabilir hiç fark etmez, gıdaların ya da kozmetiklerin uygunsuz
reklamları değil, o kadar suç unsuru var ki televizyon yayınlarında, öyle
örnekler var ki.
- Sevgi Hasipek: Siz mevzuat çerçevesinde Sağlık Bakanlığı’na
gönderdiniz, Sağlık Bakanlığı verdiği cevapta canlı örnek üzerinden gidelim
diye okuyorum. Kozmetik kanununa tabi olup, ürünü piyasaya arz eden firma
tarafından, bakanlığımıza yapılan bildirimle bakanlığımızca yapılan rutin risk
değerlendirme esasının şikâyetine istinaden gerçekleştirilecek piyasa
denetimine dayandırılmaktadır. Bir kozmetik ürünün bakanlığımıza 5324 sayılı
kanun doğrultusunda bildiriminin yapılması ürünün ve ürünü piyasaya arz edenin
mevzuata uygunluğunun bakanlığımıza taahhüt etmesi dışında bir anlam
taşımamakta olup; ürünün bakanlığımızca izinli onaylı olduğu anlamına
gelmemektedir. Sağlık Bakanlığı burada kendini aklamış; ama izin vermiş mi
vermemiş mi? Şimdi RTÜK bu konuda ne yapacak? Bu ürün yasak mı değil mi? Yani
biz şuraya baktığımızda, “reçeteli ürünlerde, reçeteli ilaçlarda, reçeteye tabi
ilaçlar, tedaviler hakkında ticari iletişim yapılamaz” diye kesin bir hükmümüz
var. Yani biz bunu ne kapsamda değerlendireceğiz diye bakıyorum. Diğerinde ise,
reçeteye tabi olmayan ilaçlar ve tedavilerin reklamları, dürüstlük ilkesi
çerçevesinde olmalı. Dürüst mü? Evet, ifadeler orada bir şeyler dürüst bir
şekilde anlatılıyor; ama vurgulama, sonucu nedir? Gerçeği yansıtan ve
doğrulanması mümkün olan unsurlardan oluşacak şekilde hazırlanır. O zaman
Sağlık Bakanlığı’nın bakışı çok etkili olacak. “Bildirimi yapılmış ürünle
ilgili olarak gerçekleştirilen piyasa kontrollerinde, problem tespit edilmesi
halinde mevzuatın gerektirdiği idari işlemler uygulanmaktadır” gibi böyle rutin
ifadeler sonucunda Sanayi Bakanlığı’na iletilmiş bu. Yani bunun gibi birçok
şikâyette bulunulmakta ve sonuç alınamıyor.
- Çiğdem Kurtar: Şimdi bizim (… ürünü)
ile ilgili RTÜK’e ve Sanayi Bakanlığı’na yaptığımız bildirimler neleri içerir,
ondan bahsedeyim. Biz net bir biçimde yazarız;
bir, bu ürünün üretim izni yok, çünkü (bu ürünün) yok. Varsayalım ki,
üretim izinli bir ürün. O zaman deriz
ki; bir, bu ürünün şu spektte, yani takviye edici gıda, bitkisel çay, bitkisel
karışım, hangi spektte ise ya da gıda ya da temas eden maddelerde de şu üretim
izni var, şu firmaya ait. Üretim izni, ancak deriz, bu ürün şudur, gıdadır,
bitkisel takviyedir ya da preparattır. Bu ürün şu şu şu etkileri göstermez, bu
etkilerin de herhangi bir reklamda tanıtımının yapılması mevzuata aykırıdır,
tüketiciyi yanıltmaktadır. Hatta orada bağlarız; “dürüstlük ilkesine aykırıdır”
diye de yazdıklarımız oldu. “Resmi mevzuata uygun olmalıdır” diye bir hükmü
vardır RTÜK’ün, bizim mevzuatımıza aykırı olduğuna göre, resmi temayüle de aykırı
demektir, o ilkeye de bağlarız ve açık yazarız. Sanayi Bakanlığı’na da öyle
yazarız. Bu ürün işte izinsizdir ya da bu ürün izinlidir ama şunun için
izinlidir, bunlar için kullanılamaz. Bizim bütün bildirimlerimiz bu kapsamda
açık ve nettir. Hatta oturuyoruz programları biz tek tek dikte ediyoruz.
Diyoruz ki bu programın içinde şu şu şu cümleler, yani cümle cümle, ağzından
çıktığı gibi kişilerin, “şu cümlelerin tamamı mevzuata aykırıdır, bu iddialarda
bulunulamaz” deriz, hem Sanayi Bakanlığı’na hem RTÜK’e. Bu başvurular size
geliyor, bu şekilde yapıyoruz, hatta elimde 21 tane daha kayıt var.
- Sevgi Hasipek: Siz de bu ifadeleri
inceliyorsunuz, Sanayi Bakanlığı da inceliyor, RTÜK de inceliyor.
- Çiğdem Kurtar: Hayır. Sanayi Bakanlığı
incelemiyor, Sanayi Bakanlığı’nın çalışma sistemini anlatayım ben size.
- Sevgi Hasipek: Hayır, onların Reklam
Kurulları var.
- Çiğdem Kurtar: Tamam, Reklam Kurulu
ifade incelemez. Reklam Kurulu dosya görüşür. Dosya da şundan oluşur: Bir
başvuru; kişi de olabilir başvuran, yani kişi adi bir dilekçe yazar; “(Bir
ürün) izledim, bu reklam mevzuata aykırıdır.” Sanayi Bakanlığı reklamı temin
eder, sonra “önceden kimden izin aldınız?” der. Tarım Bakanlığı’ndan ya da
Sanayi Bakanlığı’ndan, sorar. Senden herhangi bir izni var mı, varsa kime izin
verdin, ne amaçla izin verdin, bu reklamdaki ifadeler doğru mu? Sanayi
Bakanlığı tamamen kurum görüşüyle çalışır, kendisi hükmetmez. Kurum eğer,
benden izinli şu derse, o zaman o izin alan kişiye gider, der ki “bu reklamı
sen mi verdin, Tarım Bakanlığı bu reklamın mevzuata aykırı olduğunu söylüyor,
ne diyorsun, savun kendini”. Sonra o dosya Sanayi Bakanlığı’nın Reklam
Kurulunda masaya yatırılır. Savunma haklı mıdır, bakanlığın görüşü hukuk
doğrultusunda mıdır ve buna ne ceza verilebilir? Orada kurul cezaya karar
verir, durdurma olur o ceza, yayından kaldırma da olabilir, idari para cezası
da olabilir, uyarı cezası da olabilir. Sanayi Bakanlığı da böyle çalışır, yani
Sanayi Bakanlığı içerik değerlendirmez.
- Sevgi Hasipek: Ortak bir ekip olması
gerekli.
- Çiğdem Kurtar: Kesinlikle. Bunları
teklif ediyoruz, fakat şöyle sonuçlar alıyoruz. Yani Sanayi Bakanlığı’yla bu
ara uzlaşamadığımız konular oldu maalesef. Şöyle cevaplar alıyoruz; yani biz
işte çok yüksek meblağlarda cezalar yazıyoruz. Bunun işte komisyon
muhalefetiyle karar verilip, imza atılıp, bu belgeler üzerinden bu kadar
cezaları yazmak bizim için çok uygun olmayabilir. Mahkeme sürecinde sıkıntı
yaşayabiliriz. Biz yazışma usulüyle bu işin yürütülmesini istiyoruz diyor.
RTÜK’te de şunları yaşıyoruz. Bir radyo kaydı istiyoruz; mesela RTÜK’ten, diyor
ki “benden ruhsatlı değil, benden lisanslı değil”. Yurtdışından yayın yapıyor.
Orada da kör nokta orası aslında. Orada da o boşluklar var. (…)
- Selma Bıyıklı Kürün: Şimdi sizin
söyledikleriniz çok güzel. Tek tek dikte edip inceleme yapıyorsunuz. Fakat bu
sizin anlattığınız süreç bana çok uzun geldi. Bu arada o reklamlar dönmeye
devam ediyor, o arada ürün adı değişiyor, o arada ölenler ölüyor. O firma zaten
malı götürüyor. Parasını kazanmış, gitmiş. Bütün bu sürecin sonunda ceza bile
verilse, o adam ortadan kayboluyor. Kimi bulacaksınız da o cezayı vereceksiniz?
- Çiğdem Kurtar: Bakın bu bir süreç, 1,5
yıldır yoğun bir biçimde devam eden. Denetimlere ek, bu konun iletişimiyle
ilgili hem kurumlarla hem vatandaşlarla. Yani siz bu hafta bütün ulusal
gazetelerde altın çilekle ilgili açıklamaları gördüyseniz. Bu sürecin
devamıdır. Bugün (ürünün satıldığı İnternet sitesine) girdiğinizde, Tarım
Bakanlığı’ndan verilmiş bir broşürün içeriğini orada görüyorsanız işte bu o
kurumun iletişimiyle ilgili. Ulusal gazetelerin İnternet sitelerinde (bir
ürünün) reklamları vardı biliyor musunuz? (…) diye bizim tedbir kararı
aldığımız bir ürünün reklamları vardı ve biz 22 küsur gazete, ulusal gazete
incelendi, İnternet siteleri. Sekiz tanesine yazı yazıldı. Yazılı tebligat
çıktı. Reklamlar kalktı. Ama bakın bu pozitif bir adım. Daha düne kadar
oradaydı o. Reklamlar kalktı. Ama sonra ne oldu? 15 gün sonra bize (…) geldi.
Gazetenin sanat bağlantılı bir iç sayfasında daha küçük bir reklam. Ama bu
sefer ne çıktı? Tebligatlı yazı çıktı. “Eğer devam edersen, ben Sulh Ceza’ya
giderim. Benden izinli bir ürünü böyle tanıtamazsın” dedi bakanlık. Hepsi
süreçle devam eder.
- Selma Bıyıklı Kürün: Şimdi bakın, suç
duyurusunda bulunduk dediniz. Rakamları da aldık. Hiç ceza çıktı mı veya ceza
ne kadar zamanda çıkıyor?
- Çiğdem Kurtar: İşte suç duyurusu halen
devam ediyor. Ama savcılıkta.
- Selma Bıyıklı Kürün: Sizin suçunuz
demiyorum veya sizin görevinizi yapmadığınızı söylemiyorum; süreç çok uzun. O
süreç sonunda bir ceza da verilse. Para cezası da uygulansa o reklam kalksa da,
çok uzun bir süreç. O arada etkilenen etkileniyor zaten. Yani insanlar ölüyor.
Veya sağlığını kaybediyor. Bu süre içinde, bu süreç nasıl çabuklaştırılabilir?
Onu konuşmak lâzım.
- Çiğdem Kurtar: İşte çalışıyoruz. Onu
konuşmak için buradayız.
