Türkiye’deki sağlık konulu yayın içeriklerinin neler olduğu
ve nasıl yayımlandığının belirlenmesi amacıyla gerçekleştirilen içerik analizi
uygulamasında, projenin başladığı yıl olan 2010’da yayımlanan içerikler çalışma
evreni olarak kabul edilmiştir. Bu doğrultuda basın, televizyon ve İnternet
içeriği 1 Ocak 2010-31 Aralık 2010 günleri arasında hizmet alımı yöntemiyle
medya takip şirketi olan Interpress tarafından temin edilmiştir. Ayrıca
belirtmek gerekirse, geçmişe dönük olarak içerik etmenin neredeyse imkânsızlığı,
ağır emek ve büyük maddi destek gerektirmesi de bu zaman aralığının tercih
edilmesinde önemli bir unsurdur.
Sağlık konulu yayın içeriklerinin temin edildiği Interpress,
Sağlık Bakanlığı ve Anadolu Üniversitesi’ne de aynı dönemde hizmet vermekte
olan, 1953 yılından bu yana sektörde hizmet veren, ülkenin en eski medya takip
merkezidir. Interpress tarafından ülke genelindeki 1781 basın organı (yerel,
bölgesel ve yaygın gazete, dergi ve ekleri), 52 televizyon kanalı ve 551
İnternet portalının içeriği takip edilmiştir. Bu içerik, kitle iletişim
aracının türüne göre üç ayrı kategoride değerlendirilmiştir:
1.
Basın (gazete, dergi ve ekler)
içeriği,
1.
Televizyon içeriği
2.
İnternet içeriği.
Sağlık alanındaki 50’ye yakın anahtar sözcük tanımıyla 2010
yılı içinde basın kategorisinde toplam 274.222 gazete ve dergi kupürü,
televizyon kategorisinde 51.291 video görüntüsü ve İnternet kategorisinde de
72.103 web sayfası içeriği elektronik ortamda Interpress’ ten temin edilmiştir.
Çalışma evreni olarak kabul edilen bu 365 günlük medya içeriği üzerinden
sistematik rastsal örneklem tekniğiyle yılın her 4’üncü günü örneklem
alınmıştır. Böylece düzenli aralıklarla, farklı günlerde ve farklı dönemlerde
tüm yılı temsil edecek düzeyde bir örneklem çerçevesi oluşturulmuştur.
Grafik 1. Sağlık Konulu Anahtar Sözcükleri İçeren Medya
İçeriği Sayısı
Kodlamalar, proje için hazırlanan özel bir bilgisayar
yazılımı sayesinde İnternet üzerinden gerçekleştirilmiştir. Kodlayıcıların
kullanıcı adı ve şifreleriyle giriş yaptıkları sistem, medya içeriklerini ve
kodlama yapılacak kategorileri çoktan seçmeli olarak kullanıcılara sunmuş ve
yapılan seçimlerle kodlamalar ilerletilmiştir.
Medya içeriklerinin İnternet bağlantısı üzerinden teminine 1
Ocak 2010 tarihi itibarıyla başlanmıştır. Ancak kodlama kılavuzunun
hazırlanmasına TÜBİTAK onayı ve resmi işlemlerinin tamamlanmasıyla birlikte
projenin resmi olarak başladığı tarih olan 2010 yılı Nisan ayından sonra
başlanmıştır.
Kodlama kılavuzu geliştirilirken literatürdeki benzer
çalışmaların kullanmış olduğu kategoriler gözden geçirilmiş, literatürdeki konu
ve tartışmalar dikkate alınarak o tarihe kadar temin edilen medya içeriği
üzerinden ön kodlama ya da deneme kodlamaları yapılmış; Kardiyolog Doç. Dr.
Barbaros Dokumacı, Sosyolog Prof. Dr. Nadir Suğur, Eğitim ve Sağlık Muhabirleri
Derneği Başkanı Ziyneti Kocabıyık, Eğitim ve Sağlık Muhabirleri Derneği eski
Başkanı Sibel Güneş, Sağlık Hakkı Hareketi Derneği Başkanı Dr. Mustafa
Sütaş’tan kodlama kılavuzuna ilişkin görüş alınmıştır. Ayrıca içerik analizi
kılavuzuna yardımcı olması amacıyla çalıştaya katılabileceğini ifade eden medya
profesyoneli ve sağlık görevlileri arasından 10’una kodlamasında sorun yaşanan
ya da kodlayıcılar arası uyumun tartışmalı olduğu haber kupürleri kargo ile
gönderilerek görüşleri sorulmuştur. Bu bağlamda, elde edilen yanıtlar
doğrultusunda içerik analizi uygulama kılavuzuna son hali verilmiştir.
2010 yılı Ekim ayından 2011 yılı Haziran ayına dek geçen
sürede kodlamalar, kodlayıcılar arası uyum hesaplamaları ve yeniden kodlamalar
tamamlanmıştır. Projenin araştırmacı ve bursiyerleri dışında yüksek lisans ve
lisans öğrencileri arasından kodlama eğitimi verilen ve başarılı bulunan
öğrenciler de hizmet alımı yöntemiyle kodlamaları gerçekleştirmişlerdir.
Kodlayıcıların eğitimi yüz yüze ortamda gerçekleştirilerek
eğitim sırasında kodlayıcılara açıklamalı içerik analizi kılavuzu dışında,
örnek kodlamaları gösteren ayrı bir rehber ve kodlama sürecine ilişkin video
görüntüler sunulmuştur. Her hafta düzenli olarak cuma günleri tüm
kodlayıcıların o hafta yapmış oldukları kodlamalar arasından örneklem seçilerek
bunlar “kontrol kodlayıcıları” tarafından yeniden kodlanarak
karşılaştırılmıştır. Kodlayıcılar arası uyum hesaplaması elektronik sistem
üzerinden gerçekleştirilen bu kontrollerde kodlayıcılar arası uyum seviyesi
düşük bulunan kodlayıcıya ya eğitim verilmiş ve önceki haftaki kodlamalarını
gözden geçirmesi istenmiş ya da projeden ayrılarak yapmış olduğu tüm kodlamalar
sisteme kodlanmamış olarak dâhil edilerek yeniden kodlanmıştır. Kodlayıcılar
düzenli olarak toplantılara çağrılarak çıkan sorunlar ve yapılan kodlamalara
ilişkin değerlendirmelerde bulunulmuştur.
Kodlamalar tamamlandığında, geçerli kabul edilerek analizi
gerçekleştirilen kodlamalara bakıldığında, basın grubundaki kodlamaların toplam
43 farklı kodlayıcı tarafından gerçekleştirildiği görülmüştür. Kodlamaların %
19’u bir kişi, %61’i 10 kişi, %14,8’i diğer 10 kişi ve kalan kısmı da 22 kişi
tarafından tamamlanmıştır. 7 kişinin yaptığı kodlama sayısı 50’nin ve 4 kişinin
yaptığı kodlama sayısı da 10’un altındadır.
Televizyon grubunda kodlamalar 15 farklı kodlayıcı
tarafından yapılmıştır. Kodlamaların %33,7’si bir kişi, %35,7’si üç kişi,
%22,5’i diğer üç kişi ve kalanı da 8 kişi tarafından tamamlanmıştır. İki
kişinin yaptığı kodlama sayısı 10’un altındadır.
İnternet grubunda kodlamaların %48,3’a bir kişi, %25,5’i ikinci kişi ve %19’u da üçüncü kişi tarafından yapılmıştır. Kalan kodlamalar da
dört kişi arasında gerçekleştirilmiştir. Bu kişilerden birinin bir tek
kodlaması geçerli kabul edilmiştir.
Çalışmada, “Yöntem” bölümünde de açıklanan hesaplama
doğrultusunda, her hafta düzenli olarak gerçekleştirilen kodlayıcılar arası
uyum testleri sonucunda yenilenen eğitim çalışmaları ve yeniden kodlamaların
ardından uyumluluk hesaplamalarına ilişkin son rakamlar elde edilmiştir. Buna
göre basın grubunda 2.444 haber ve köşe yazısı, İnternet grubunda 355 metin,
televizyon grubunda da 1.053 program görüntüsü üzerinden, yalnızca farklı
kodlama yapılabilen kategoriler çerçevesinde, basın grubunda % 82,63, İnternet
grubunda % 84,08, televizyon grubunda % 77,31 ve genel olarak % 81,31 oranında
kodlayıcılar arası uyum sağlandığı belirlenmiştir. Kodlayıcılar arası uzumun
%100 olduğu doğudan medya takip şirketinden temin edilerek kullanılan basın ve
televizyon gruplarında 8, İnternet grubunda 6 kategoriye ait veri de
hesaplamaya katıldığında basın grubunda %87,81; İnternet grubunda %88,19 ve
televizyon grubunda da %83,70 oranında uyum hesaplanmıştır.
Basın grubu kodlayıcılar arası uyum
|
İnternet grubu kodlayıcılar arası uyum
|
Televizyon grubu kodlayıcılar arası uyum
|
% 87,81
|
%88,19
|
%83,70
|
Kodlamada, öncelikle ajanstan anahtar sözcük taramasıyla
gelen içerik, “sağlık konulu yayın” kapsamında olup olmadığı çerçevesinde
sorgulamadan geçirilmiştir. Sağlık konulu yayın olarak tanımlanan içerikler
içerik analizi uygulamasına konu alınmıştır. Hangi içeriklerin bu bağlamda
değerlendirileceği konusu ayrıca düzenlenen çalıştayda tartışılmıştır. Sonuç
olarak medya takip şirketinden gelen içerik sayısı, alınan örneklem sayısı ve
bunlar arasında da sağlık konulu olduğu belirlenen içerik sayıları aşağıdaki
tabloda yer almaktadır.
Medya takip şirketinden anahtar sözcük tanımıyla gelen toplam
içerik sayısı
|
Örneklem alınan günlerde yayımlanmış olan toplam içerik sayısı
|
Sağlık konulu yayın
olduğu belirlenen ve içerik analizine konu edilen içerik sayısı
|
Sağlık konulu olmayan içerik sayısı
|
Teknik olarak hatalı (eksik, yarım, görüntülenemeyen) içerik
sayısı
|
|
Basın
|
274.222
|
70.984
|
39.652
|
31.076
|
256
|
İnternet
|
72.103
|
17.979
|
9.004
|
8.940
|
35
|
Televizyon
|
51.291
|
12.760
|
10.408
|
2.162
|
190
|
İçerik analizinde toplanan verilerin analizinde SPSS
programı kullanılmıştır. Öncelikle her bir değişkenin betimlenmesi amacıyla
frekans tabloları oluşturulmuş, daha sonra ilişkilerin görülebilmesi için
değişkenler arasında çapraz tablolar hazırlanmıştır. Çalışmada toplanan
verilerden bazıları çoklu cevap (multiple response) içermektedir. Örneğin
işlenen konular kodlanırken bir haber için beş farklı konu kodlanabilmiştir. Bu
tür verilerin analizinde farklı konular toplanarak çoklu cevap kategorileri
elde edilmiş ve analizler de her bir kategorinin toplam haber sayısı
içerisindeki oranları bulunarak gerçekleştirilmiştir.
