(ABD - PROFESYONEL GAZETECİLER DERNEĞİ ETİK İLKELERİ)[1]
ÖNSÖZ
Profesyonel Gazeteciler Derneği
üyeleri, toplumu aydınlatmanın adaletin ve demokrasinin temel ilkelerinin en
önemlisi olduğu inancındadır. Gazetecinin görevi gerçeği arayıp, olaylar
hakkında tarafsız ve kapsamlı bir bilgi vererek toplumu daha da aydınlatmaktır.
Tüm medya kuruluşları ile uzmanlık alanlarında görev yapan dürüst gazeteciler kusursuzluk
ve dürüstlük ilkeleri doğrultusunda topluma hizmet etme çabası içindedirler.
Profesyonel dürüstlük, bir gazetecinin güvenilirliği konusundaki en önemli
kriterdir. Dernek üyelerimiz etik kurallar çerçevesinde davranma ve çalışma
konusunda özel bir hassasiyet göstermekte ve bu bildiriyi Derneğin ilke ve
uygulama standartları olarak benimsemektedirler.
DOĞRUYU
ARAMA VE HABER YAPMA
Gazetecilerin bilgi toplama, haber
yapma ve yorumlama konularında dürüst, adil ve cesur olmaları gerekir.
Bu ilke doğrultusunda gazetecilerin
üzerine düşen görevler şunlardır:
§ Kaynağı ne
olursa olsun gelen tüm bilgilerin gerçeği yansıtıp yansıtmadığını kontrol edin
ve dikkatsizlikten kaynaklanan hataları önleyin. Kasıtlı yapılan bir çarpıtma
asla kabul edilir bir şey değildir.
§ Haklarındaki
suçlama iddialarına yanıt verebilmeleri için habere konu olan kişileri özenle
arayın.
§ Mevcut
durumlarda kaynakların ne olduğunu açıklayın. Kaynakların güvenilirliği
konusunda toplumun mümkün olduğunca bilgilendirilme hakkı vardır.
§ Haber
kaynağının isminin gizli kalması yönünde herhangi bir taahhüt vermeden önce
kaynakların doğruluğunu sorgulayın. Bilgi takası karşılığında bir söz
verdiyseniz, yapacağınız şeyleri netleştirin ve sözünüzü tutun.
§ Haber
başlıkları, tanıtım yazı ve malzemeleri, resimler, görüntüler, sesler,
grafikler, kısa konuşmalar ve alıntıların yanlışı yansıtmadığından emin olun.
Konuyla ilgili olayları ne çok abartın ne de değerini düşürün.
§ Bir haber
fotoğrafı ya da görüntü (video) içeriğini asla bozmayın. Teknik
anlaşılabilirlik açısından görüntülerin iyileştirilmesine her zaman izin
verilmektedir. Montaj görüntüler ile resim illüstrasyonlarını her zaman
belirtin.
§ Haber
olaylarının yanıltıcı bir şekilde yeniden canlandırılmasından kaçının. Bir
haberi aktarmak için canlandırma yapmanız gerekiyorsa, bunu belirtin.
§ Geleneksel
yöntemlerin toplumun aydınlatılmasına yönelik bilginin elde edilmesi çok
faydalı olamayacağı durumlar hariç, gizli ya da el altından yapılan yöntemlerle
bilgi toplamaktan kaçının. Bu yöntemleri kullandıysanız, bunu haberin bir
parçası olarak belirtin.
§ Kaynak
göstermeden hiçbir bilgi ya da eseri kullanmayın.
§ İnsan
deneyimlerine ve çeşitliliğe ait haberleri, böyle yapmak beğenilmese bile, cesaretle
söyleyin.
§ Kültürel
değerlere saygı duyun ve bir kesime ait değerleri başka kesimlere empoze etmeye
çalışmayın.
§ Irk,
cinsiyet, yaş, din, etnik köken, coğrafya, cinsel tercih, engel, fiziksel
görünüş ve sosyal statü ayrımlarına ilişkin basmakalıp yargılardan kaçının.
§ Aykırı
olsalar bile fikirlerin açıkça ifade edilmesine fırsat tanıyın
§ Sessizlerin
sesi olun; resmi ya da gayrı resmi bilgi kaynakları eşit oranda sağlam
olabilir.
§ Taraftarlık
yapmak ile haber yapmak arasındaki farkın bilincinde olun. Haber hakkında
yapılan analiz ve yorumlar belirtilmeli ve gerçekler ile bağlamı
çarpıtmamalıdır.
§ Haber ile
reklam arasında net bir ayrım yapın ve bu iki kavram arasındaki çizgiyi ortadan
kaldıran karmaşık durumlardan uzak durun.
§ Kamusal
işlerin açık bir şekilde şekilde yürütüldüğünden ve hükümet kayıtlarının
denetime açık tutulduğundan emin olmayı özel bir görev olarak kabul edin.
OLASI
ZARARLARI EN AZA İNDİRGEYİN
Etik kuralları benimsemiş
gazeteciler haber kaynaklarına, konularına ve meslektaşlarına saygı çerçevesi
içinde yaklaşırlar.
Bu ilke doğrultusunda gazetecilerin
üzerine düşen görevler şunlardır:
§ Yapılan
haberler yüzünden olumsuz etkilenebilecek kişiler için merhamet gösterin.
Çocuklar ya da deneyimsiz haber kaynak veya konularıyla ilgili haber yaparken
özel bir hassasiyet gösterin.
§ Trajedi
yaşayan ya da üzüntü içinde olan kişilerle görüşme yaparken ya da bu kişilere
ait görüntüleri kullanırken hassasiyet gösterin.
§ Bilgi
toplama ya da topladığınız bu bilgileri haber yapma eylemlerinizin zarara veya
rahatsızlığa yol açabileceğini unutmayın. Haber peşinde koşmak küstahlık
yapabileceğiniz anlamına gelmez.
§ Özel
kişilerin kendileri haklarındaki bilgileri kontrol etme konusunda; güç, etki ve
ilgi isteyen kamu görevlileri ve diğer kişilerden daha fazla hakka sahip
olduğunu unutmayınız. Bir kişinin özel yaşamına müdahale yalnızca toplumu
ilgilendiren çok önemli bir ihtiyaç olduğunda haklı görülebilir.
§ İhtiyatlı
davranın. Çıkar amacıyla kötülüğe göz yummayın.
§ Cinsel suç
mağdurları veya çocuk yaştaki şüphelilerin kimliğini açığa vururken sağduyulu olun.
§ Suçluluğu
mahkemede kanıtlanana kadar zanlıların ismini ifşa etmeyin.
§ Bir suçlunun
adil yargılanma hakkı ile toplumun bilgilendirilme hakkı arasında bir denge
oluşturun.
TARAFSIZ
DAVRANIN
Gazeteciler, toplumun bilgi edinme
hakkı dışında kimsenin çıkarına alet olmamalıdır.
Bu ilke doğrultusunda gazetecilerin
üzerine düşen görevler şunlardır:
§ Gerçek ya da
sezilen çıkar çatışmalarından uzak durun.
§ Haberin dürüsütlüğünü
bozacak ya da güvenilirliğine zarar verecek ilişki ya da eylemlerden kaçının.
§ Eğer
gazetecilik dürütlüğüne ters düşüyorsa; hediyeler, yapılan iyilikler, paralar,
ücretsiz seyahatler ve özel muameleleri reddedin ve ikinci bir işte çalışmaktan,
siyasi ilişkiden ve kamu kurumlarında devlet memuriyeti yapmaktan ya da sosyal
kuruluşlarda hizmet vermekten kaçının.
§ Önüne
geçemeyeceğiniz anlaşmazlıkları açıklayın.
§ İktidara
sahip olan kişileri sorumlu tutmak hususunda uyanık ve cesaretli olun.
§ Reklamcıların
ve özel çıkar çevrelerinin taraflı muamele beklentilerini geri çevirin ve haber
içeriklerinizi etkileyebilecek baskılarına karşı çıkın.
§ Para ya da
herhangi bir avanta karşılığı bilgi vermek isteyen kaynakların bilincinde olun;
haber için açık artırmadan kaçının.
SORUMLU OLUN
Gazeteciler okuyucuları,
dinleyicileri, izleyicileri ve birbirlerine karşı sorumludur.
Bu ilke doğrultusunda gazetecilerin
üzerine düşen görevler şunlardır:
§ Haberin içeriğini açıklama ve anlat, gazetecilik davranışı üzerine
topluma diyalog çağrısında bulun.
§ Toplumu
medyaya yönelik şikâyetlerini dile getirmeleri için teşvik edin.
§ Hataları
kabul edin ve vakit kaybetmeden düzeltin.
§ Gazeteciler
ile haber medyasının yaptığı etik dışı uygulamaları duyurun (açığa çıkarın).
§
Başkalarını sorumlu tuttuğunuz yüksek
standartlara kendiniz de uyun.
PGD Mesleki Ahlak Kuralları yer ya
da bağlı olunan platform dikkate alınmadan binlerce gazeteci tarafından
benimsenmiştir ve basın odaları ile çalışma ofislerinde etik davranışlar
konusunda bir rehber olarak kullanılmaktadır. Bu kurallar bir “kural” silsilesi
olarak değil etik karar verme yolunda bir kaynak olarak oluşturulmuştur.
Birinci Anayasa hükümleri gereği yasal olarak uygulanabilir değildir ve olamaz.
Bu Ahlak Kuralları, Dernek
üyelerinin aylar süren çalışma ve tartışmaları sonucunda 1996 yılında
düzenlenen PGD Ulusal Kongresinde kabul edilmiştir. Sigma Delta Chi tarafından
oluşturulan ilk Mesleki Ahlak Kuralları Amerikan Gazete Editörleri Derneği’nden
1926 yılında alınmıştır. Ardından 1973 yılında Sigma Delta Chi kendi ahlak
kurallarını oluşturmuş ve bu kurallar daha sonra 1984, 1987 ve 1996 yıllarında
revize edilmiştir.
[1] “SPJ Code of Ethics”
(T.y.). 15 Ocak 2013 tarihinde şu adreste erişilmiştir: http://www.spj.org/ethicscode.asp.
Çeviri Ayhan Albayrak, Emrah
Orakçıoğlu ve Süleyman İrvan’ın (İrvan, 2001) çevirileri bir araya getirilerek
düzenlenmiştir.
